منشآت قائممقام فراهانی
| منشآت قائم مقام فراهانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی (نويسنده)
یغمایی، بدرالدین (مصحح) دولتآبادی، یحیی ( نویسنده) |
| عنوانهای دیگر | با مقدمه و شرح لغات و ترکیبات و فهرستها ** خطابه حاج میرزا یحیی دولتآبادی پیرامون شرح و احوال و آثار قائممقام. |
| سال نشر | 1386ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-351-376-4 |
| موضوع | نامههای فارسی - قرن 13ق. - نثر فارسی - قرن 13ق. - قایم مقام ، ابو القاسم بن عیسی، 1193 - 1251ق. - سرگذشت نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1386 8م 7297 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
منشآت قائممقام فراهانی، تألیف میرزا ابوالقاسم قائممقام فراهانی (1193-1251ق) کتابی ارزشمند و یکی از شاهکارهای نثر فارسی است. این کتاب مجموعهای از مکاتبات، نامهها و نوشتههای ادبی و دیوانی قائم مقام فراهانی است که آینهای از احوال سیاسی و اجتماعی دوره قاجار و مهارت او در نویسندگی محسوب میشود . این اثر به کوشش سید بدرالدین یغمایی منتشر شده است.
ساختار
این کتاب شامل مقدمهها (خطابه میرزا یحیی دولتآبادی در شرححال قائم مقام، دیباچه محمود خان ملکالشعراء بر کتاب منشآت و دیباچهها)، نامههای پارسی (123 نامه، رقیمه و عریضه )، دیباچهها (6 دیباچه)، رسالهها (3 رساله) و نامههای تازی (4 نامه) است.
اهمیت کتاب
اهمیت ادبی: سبک قائممقام تابع گلستان سعدی و مانند آن زیبا و روان و آهنگین است. قائممقام با احاطه ادبی و قدرت قلم خود بساط نثر مغلق و پیچیده بعد از مغول را که در دوره افشاریه و زندیه به نهایت ابتذال رسیده بود، برچید و نثر فارسی را در مسیر روانی و سادگی انداخت و نثر ساده و روان امروزی ما دنباله همان است. اهمیت تاریخی: درباره اهمیت تاریخی منشآت میتوان گفت آئینه تمامنمایی است که حقایق اوضاع اوائل عهد قاجاریه را بیکموکاست و عاری از حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتنداری منعکس مینماید، چه غالب نوشتهها دستورها، فرمانها و گزارشهایی است که از جانب شاه و ولیعهد صادر شده و مربوط به وقایع روزمره دربار و دولت و امور جاری کشور بوده است و از خلال آنها میتوان به اوضاع سیاسی، اجتماعی و تاریخ ایران در آن عهد و زمان و نیز وضع دربار فتحعلیشاه و دستهبندیها و تحریکات درباریان پی برد. [۱]
گزارش محتوا
مقدمهها: بخش مقدمه شامل نوشتههایی از جمله پیشگفتار مصحح، خطابه حاج میرزا یحیی دولتآبادی پیرامون شرح احوال و آثار قائممقام و نیز دیباچه ملکالشعرا است. در این بخش، ضمن ستایش از قدرت نویسندگی و فصاحت قائممقام به شرح زندگی و خدمات او پرداخته شده است. در بخشی از خطابه چنین میخوانیم: بلی آنچه قائممقام را همتراز اصلاحکنندگان عالم نمود آنچه او را در نظر عموم فارسیزبانان بزرگ ساخته است و در روزگارهای حقشناسی بعد، مجسمه او را بر سر هر بنای معارفی ایران خواهد گذارد، نه سیاست اوست که در حال آمیختگی به ادبیات خودش را به کشتن و خانوادهاش را به اسارت و اموالش را به غارت داد؛ و نه نظم اوست که بهتر از آن را دیگران گفتند! و نه زبان تازی دانستن اوست که در فارسیزبانان کمنظیر نبوده، بلکه اصلاحی است که در نثر فارسی کرد و به روی نویسندگان دری از سعادت گشود. [۲]
نامههای پارسی: این قسمت که بخش عمده کتاب را تشکیل میدهد، شامل نامههای خصوصی و اداری است. این نامهها بهتفصیل به امور مهم دولتی مانند وقایع آذربایجان و خراسان، جریانات جنگهای ایران و روس، و مسائل مربوط به نایبالسلطنه پرداختهاند. از آن جمله نامهای است که قائممقام قبل از فتح قوچان و امیرآباد از خراسان نوشته است که اوضاعواحوال را تشریح کرده است. [۳] یا مکتوبی است که قائممقام از آذربایجان به آصفالدوله نوشته که در بخشی از آن چنین آمده است: «روز شنبه دو ایلچی از اینجا راه میافتد تا قزوین خواهد آمد، آنجا انشاءالله مهماندار شما باید برسد؛ آدمی بفرستید که به دستورالعمل محمدحسین خان رفتار کند و خلاف خواهشی در راهها برای ایلچی نشود تا به خاکپای اقدس همایون برسد». [۴]
دیباچهها: این قسمت شامل شش اثر مستقل است که توسط خود قائممقام فراهانی نوشته شدهاند و ماهیت آنها دیباچه بر کتب دیگر یا رسالههایی کوتاه با مضامین مختلف است. این دیباچهها به دلیل ارزش ادبی و تسلط قائممقام بر صنایع ادبی و همچنین به جهت بیان مقاصد عالی و پرمغز در قالب الفاظ مختصر، اهمیت بسزایی در نثر فارسی دارند. دیباچهها به ترتیب عبارتاند از منشآت میرزا ابوالقاسم قائممقام، مقدمهای بر کتاب منتخب الأشعار، مقدمهای بر کتاب مفتاحالفتوح حاجی ملا رضای همدانی، دیباچهای که قائممقام برای کتابی که والد ایشان در اثبات نبوت نگاشته نوشته است، دیباچه بر دو کتاب رساله صغیر جهادیه و رساله جهادیه کبیر. [۵]
در بخشی از دیباچه بر مفتاح النبوة به بلاغت نوشته است: «پس در شرح دلایل معجزات و اثبات نبوت سید کائنات صلیالله علیه و آله مزید تبیین و تفصیلی ضرور است که هم کاشف استار حقایق و اسرار باشد و هم نزدیک به فهم مردم روزگار، تا صورت استقامت این طریقت بر وجه حقیقت بر مرآت ضمیر عارف و عامی در بادی نظر ظاهر و جلوهگر گردد و هیچکس را از مسلمانان و کافر و مصدق و منکر، بیم خطره و شبهتی و راه دعوی و حجتی نماند»[۶]
رسالهها: حاوی سه رساله در شرححال نشاط، رساله عروضیه و شمایل خاقان است. رساله عروضیه با این عبارات مسجع آغاز شده است: «ابتدای هر سخن و افتتاح هر کلام به نام پروردگاری شایسته و سزاست که بیت موزون فلک را بیوتد و سبب برافراشت و سقف مرفوع سما را بی عروض و ضرب به پا داشت. بحور بروج را بلآلی نجوم موشح کرد، و دوایر چرخ دوار را بی حاجت خط پرگار پدید آورد»[۷]
نامههای تازی: نامههایی که به زبان عربی نگاشته شدهاند، توانایی قائممقام در این زبان را نشان میدهند. از جمله این نامهها میتوان به نامهای اشاره کرد که به سید محمدباقر در تعزیت پدر ایشان نوشته است این بخش هر چند کمیت کمتری نسبت به نامههای فارسی دارد، اما از نظر بلاغی و ادبی حائز اهمیت است ref>. ر.ک: همان، ص449-472.</ref>
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار، مقدمهها و متن کتاب.