الإیضاح (ابوعلی فارسی)

الإیضاح
پدیدآوران	فارسی، حسن بن احمد (نويسنده) مرجان، کاظم بحر (محقق)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1416ق - 1996م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ف2الف9 6151 PJ‌
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الإيضاح، اثر ابوعلی حسن بن احمد بن عبدالغفار نحوی (377-286ق)، معروف به ابوعلی فارسی، در موضوع علم نحو است.

اهمیت کتاب

1. این کتاب، با توجه به جایگاه آن در بین علمای ادبیات عرب، که از زمان ظهورش تا بیش از سه قرن محور درس و بحث آنها بوده، یکی از بنیادین‌ترین و مهم‌ترین آثار در علم نحو زبان عربی و از اهمیت علمی بالایی برخوردار است.
2. در عظمت این کتاب همین بس که دانشمندی همچون شیخ عبدالقاهر، شیفته آن گردیده و آن را سه بار شرح داده است؛ یکی در کتابی گسترده با نام «المغني» که بالغ بر 30 جلد است؛ دوم در کتابی به نام «المقتصد في شرح الإيضاح» و سوم در کتابی به نام «الإيجاز».

ویژگی‌های کتاب

1. با عباراتی روشن و تقریبا مختصر و استوار مشتمل بر ابواب نحو است.
2. از جهت پایه‌های اصلی آن، که بر استقرا و قیاس و استدلال به قرآن و شواهد شعری و نصوص دیگر مورد اعتماد نحویان، تکیه دارد، جامع اصول بحث نحوی است.
3. همه آرای علمای پیشین را در بر دارد؛ به این صورت که گاه نویسنده در آن آرا مناقشه می‌کند و گاه آرای ویژه خود را بیان می‌نماید.
4. تقسیم مباحث در این کتاب – چنان‌که در گزارش محتوا گفته خواهد شد - تقسیمی منحصربه‌فرد است؛ تقسیمی که چندین قرن توسط نحویان دیگر مورد پیروی واقع شده است.
5. کمتر کتاب نحوی پس از این کتاب وجود دارد که در آن نظریه‌ای نحوی از ابوعلی یا تعلیل یا توجیه شاهد شعری و اشاره به قرائتی از قرائات قرآن، منقول از وی، نباشد.

ساختار و محتوا

کتاب، مشتمل است بر:

• مقدمه و تمهید محقق؛
• متن کتاب، مشتمل بر خطبه مؤلف و ابواب نحو به شرح زیر:

نویسنده مباحث خود را با تقسیم کلام آغاز کرده و سپس به ابواب اعراب و بنا پرداخته؛ آنگاه از مرفوعات از قبیل مبتدا و خبر و فاعل و مبنی للمفعول‌به (نایب فاعل) سخن گفته و در ادامه از عوامل داخل بر مبتدا و خبر و عوامل عام دیگر (از قبیل افعال و مشابه‌های افعال) بحث کرده است. پس از آن، ابواب منصوبات و مجرورات و توابع را ذکر کرده و مطالب خویش را با ابواب مخصوص به افعال (افعال مرفوع و منصوب و مجزوم)، به پایان رسانده است.

منابع مقاله

مقدمه.