ساعدی، غلامحسین

غلامحسین ساعدی
نام کامل	غلامحسین ساعدی
نام‌های دیگر	گوهر مراد
تخلص	گوهر مراد
نام پدر	علی‌اصغر ساعدی
ولادت	۲۴ دی ۱۳۱۴
محل تولد	تبریز، ایران
محل زندگی	تبریز، تهران، پاریس
رحلت	۲ آذر ۱۳۶۴
مدفن	گورستان پر-لاشز، قطعه ۸۵، پاریس
طول عمر	۴۹ سال
همسر	بدری لنکرانی
پیشه	نویسنده، نمایشنامه‌نویس، روان‌پزشک
اطلاعات علمی
درجه علمی	دکترای تخصصی روان‌پزشکی
دانشگاه	دانشگاه تبریز، دانشگاه تهران
سبک نوشتاری	رئالیسم، رئالیسم جادویی
معاصرین	جلال آل‌احمد، احمد شاملو، صمد بهرنگی، داریوش مهرجویی
برخی آثار	عزاداران بیل گاو آی باکلاه، آی بی‌کلاه تاتار خندان ترس و لرز

غلامحسین ساعدی (۱۳۱۴-۱۳۶۴ش) پزشک، روان‌پزشک، نویسنده، نمایشنامه‌نویس و فعال سیاسی ایرانی بود که با نام مستعار «گوهر مراد» نیز می‌نوشت. او از چهره‌های تأثیرگذار ادبیات معاصر ایران و از پایه‌گذاران کانون نویسندگان ایران به شمار می‌رود. ساعدی نویسنده‌ای پرکار در حوزه‌های داستان کوتاه، رمان، نمایشنامه و فیلمنامه بود و آثاری مانند «عزاداران بیل»، «گاو» و «آی باکلاه، آی بی‌کلاه» از مهم‌ترین آثار او هستند که اغلب با نگاهی اجتماعی و انتقادی به مسائل جامعه ایران می‌پردازند. زندگی او با فعالیت‌های سیاسی و زندان‌های متعدد در دوران پهلوی همراه بود.

ولادت

غلامحسین ساعدی در ۲۴ دی‌ماه ۱۳۱۴ در شهر تبریز و در خانواده‌ای کارمند و کم‌درآمد به دنیا آمد. پدرش علی‌اصغر ساعدی کارمند دولت و مادرش طیبه خانم خانه‌دار بود. خانواده پدری او در دستگاه ولیعهد قاجار، مظفرالدین‌شاه، پست و مقام داشتند و خانواده مادری‌اش از مشروطه‌خواهان تبریز بودند، اما با این وجود وضع اقتصادی خانواده چندان مناسب نبود.

تحصیلات

غلامحسین ساعدی تحصیلات ابتدایی را در دبستان بدر تبریز آغاز کرد و در سال ۱۳۲۷ گواهینامه ششم ابتدایی را دریافت نمود. وی تحصیلات متوسطه را در دبیرستان منصور تبریز گذراند و در همین دوران بود که اولین داستان‌هایش در هفته‌نامه دانش‌آموز به چاپ رسید. او در خردادماه ۱۳۳۳ دیپلم طبیعی گرفت و یک سال بعد در دانشگاه تبریز در رشته پزشکی مشغول به تحصیل شد. ساعدی در سال ۱۳۴۰ با ارائه پایان‌نامه‌ای با عنوان «علل اجتماعی پیسکونوروزها در آذربایجان» از دانشکده پزشکی تبریز فارغ‌التحصیل شد. وی سپس برای گذراندن دوره تخصص روان‌پزشکی به تهران رفت و در بیمارستان روزبه به کار و تحصیل پرداخت.

فعالیت‌ها

غلامحسین ساعدی فعالیت ادبی خود را از نوجوانی با چاپ داستان در نشریات محلی آغاز کرد و به‌سرعت به یکی از چهره‌های شاخص ادبیات معاصر ایران تبدیل شد. او در کنار نویسندگی، به عنوان پزشک و روان‌پزشک در مطب شخصی‌اش در خیابان دلگشای تهران به درمان بیماران، اغلب بدون دریافت حق‌الویزیت، مشغول بود. این مطب به پاتوقی برای روشنفکران و اهل قلم آن دوران مانند جلال آل‌احمد، احمد شاملو و سیروس طاهباز تبدیل شده بود. ساعدی از بنیان‌گذاران کانون نویسندگان ایران بود و در شب‌های شعر گوته نیز به عنوان سخنران اصلی حضور داشت. او به دلیل فعالیت‌های سیاسی و نوشته‌هایش بارها توسط ساواک دستگیر، زندانی و شکنجه شد که این تجربیات تأثیر عمیقی بر روحیه و آثارش گذاشت. او در سال ۱۳۶۰ش به پاریس مهاجرت کرد. اما هرگز نوشتن را ترک نکرد و مجله الفبا را منتشر کرد. از مهم‌ترین ویژگی‌های ادبی او می‌توان به فضاسازی‌های وهم‌آلود، نگاه انتقادی به مسائل اجتماعی و استفاده از نمادها برای دور زدن سانسور اشاره کرد. فیلم‌های مطرحی مانند «گاو» و «دایره مینا»ی داریوش مهرجویی و «آرامش در حضور دیگران» ناصر تقوایی بر اساس آثار او ساخته شده‌اند.

وفات

غلامحسین ساعدی سرانجام در دوم آذرماه ۱۳۶۴، پس از یک خون‌ریزی داخلی، در بیمارستان سن آنتوان پاریس در سن ۴۹ سالگی درگذشت. پیکر او در روز جمعه هشتم آذرماه در قطعه ۸۵ گورستان پر-لاشز پاریس به خاک سپرده شد.

آثار

نمایش‌نامه‌ها

چوب‌به‌دست‌های ورزیل

بهترین بابای دنیا

آی باکلاه، آی بی‌کلاه

پنج نمایشنامه از انقلاب مشروطیت

پرواربندان

دیکته و زاویه

وای بر مغلوب

ما نمی‌شنویم

جانشین

چشم در برابر چشم

مار در معبد

عاقبت قلم‌فرسایی

ضحاک

اتللو در سرزمین عجایب

مجموعه داستان‌ها

شب‌نشینی باشکوه

عزاداران بیل

دندیل

گور و گهواره

واهمه‌های بی‌نام‌ونشان

ترس و لرز

آشفته‌حالان بیداربخت

رمان‌ها

مقتل

توپ

تاتار خندان

غریبه در شهر

فیلم‌نامه‌ها

گاو

عافیتگاه

دایره مینا

آرامش در حضور دیگران

تک‌نگاری‌ها

ایلخچی

خیاو یا مشکین‌شهر

اهل هوا

منابع مقاله

1. پایگاه پژوهه
2. متینی، جلال، فصل‌نامۀ علمی-پژوهشی ایران نامگ، سال چهارم ، شماره ۲، زمستان ۱۳۶۴
3. خبرگزاری تابناک
4. مستقل آنلاین
5. پایگاه فرادید