لحن العوام

لحن العوام
پدیدآوران	زبیدی، محمد بن‌ حسن‌ (نويسنده) عبدالتواب، رمضان (محقق)
ناشر	مکتبة الخانجي
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1420ق - 2000م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ز2ل3 6167 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

لحن العوام، اثر ابوبکر محمد بن حسن بن مذحج زبیدی (316-379ق)، کتابی است پیرامون لحن عامه مردم اندلس و اشتباهات متداول در میان آنها در بیان کلمات و واژگان.

این کتاب، به اسامی دیگری چون «لحن العامة» یا «ما يلحن فيه عوام الأندلس» نیز نامیده شده است.

از جمله جنبه‌های اهمیت کتاب حاضر، این است که این اثر، اولین تألیف در زمینه لحن العامه (اشتباهات متداول در بیان کلمات) در اندلس بود و بسیارى از مؤلفان بعدى به آن استناد کرده‌اند. زبیدى از نیاز مردم اندلس به تألیف چنین کتابى آگاهى داشت. از نظر او، کتاب‌هاى لحن مشرق‌زمین نیاز مردم اندلس را برطرف نمى‌کرد؛ چراکه زبان عامى اندلس با زبان عامى مشرق‌زمین تفاوت داشت.

استقلال شخصیت علمى زبیدى در کتاب حاضر به‌خوبی آشکار است. او در این کتاب، لغوى دقیق و سخت‌گیرى است و فصیح‌ترین واژه را بیان کرده و صورت‌هاى دیگر آن را، حتى در صورت استفاده در لهجه‌هاى عربى، به‌عنوان لحن ذکر کرده است. او در بیشتر موارد، فقط به ذکر اشتباه بسنده نکرده، بلکه به واژه‌هاى مختلف، اشتقاق‌ها، مترادف‌ها، جمع‌ها، وزن‌ها و معانى دیگر هر کلمه اشاره کرده است. علاوه بر ذکر معناى کلمه تحریف‌شده، مثال‌ها را شرح داده و زبان عامى مشرق‌زمین و زبان عامى اندلس را باهم مقایسه کرده است. زبیدى برخلاف مؤلفان کتاب‌هاى پیشین لحن العامه که فقط صحیح و غلط بودن واژه‌ها را ذکر مى‌کردند، به مواردى همچون همانندى اصوات و نزدیکى آنها در مخرج یا صفت اشاره کرده است که علم زبان‌شناسى امروز نیز آن را تأیید مى‌کند. جنبه‌هاى مختلف زندگى اجتماعى در اندلس نیز در این کتاب به‌خوبی نمایان است.

روش و رویکرد زبیدی در نگارش کتاب، بدین صورت است که کلماتی را که عامه مردم اندلس، در آن اشتباه می‌کنند، تحت عباراتی چون «قال محمد» و «قال أبوبكر» مطرح نموده است. منظور او از عوام در این کتاب، توده مردم بی‌سواد نمی‌باشد، بلکه منظور او، طبقه تحصیل کرده و اهل فرهنگی است که به‌تبع گروه یادشده، زبانشان به خطا رفته است. زبیدی در تأیید گفته‌های خود و اثبات خطاهای مذکور، از شواهد قرآنی، احادیث نبوی(ص)، اقوال صحابه و تابعین، ابیات شعری و اقوال و نظریات اهل لغت استفاده کرده است.

مطالب کتاب به سه قسمت اصلی تقسیم شده است. در قسمت نخست، با عنوان «ما أفسدته العامة و ما وضعوه غير موضعه»، درباره تغییرات و تحولات اصوات و صیغ کلمات بحث شده و در قسمت دوم با عنوان «ما وضعته العامة في غير موضعه»، تطوراتی که در دلالت الفاظ حاصل شده بررسی گردیده و در قسمت سوم تحت عنوان «ما يوقعونه علی الشيء و قد يشركه فيه غيره» نیز از تطورات و تغییرات در دلالت کلمات بر معانی مورد نظر سخن به میان آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. رضوان مساح و گروه زبان و ادبیات، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1395.