جمهرة نسب قریش و أخبارها

جمهرة نسب قريش و أخبارها
پدیدآوران	زبیر بن بکار (نویسنده) شاکر، محمود محمد (محقق و شارح)
سال نشر	1999م , 1419ق
چاپ	2
شابک	‎9960-9060-9-4
موضوع	1.قريش (قبيله) - تاريخ
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‎‏DS‎‏ ‎‏219‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏4‎‏ز‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جمهرة نسب قریش و أخبارها، نوشته زبیر بن بکار (256-172ق)، یکی از منابع اصلی در نسب‌شناسی اعراب است. شرح و تحقیق جلد اول کتاب را محمود محمد شاکر (1418ق) به انجام رسانده است. جلد دوم هم توسط حمد الجاسر به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب در دو مجلد مشتمل بر دو مقدمه به قلم حمد الجاسر و محمود محمد شاکر و متن کتاب است که بدون مقدمه با ذکر بزرگان زبیری آغاز شده و سپس به ذکر اخبار افراد سرشناس و شخصیت‌های قریشی پرداخته است. از جمله ویژگی‌های کتاب شماره گذاری اخبار آن به تعداد 3451 شماره است.

گزارش محتوا

این کتاب، از اولین تألیفاتی است که در آن زبیر بن بکار به انساب اهتمام ورزیده و مشتمل بر مطالب دقیق و اشعار فراوان بوده و از منابعی است که حاوی بیشترین اخبار است.

خوانندگان این کتاب را از زمانی شناختند که مرحوم شیخ محمود شاکر جزء اول از آن را در قاهره در سال 1381ق تحقیق نمود. فضیلت این کار از آن شیخ جلیل حمد الجاسر است که نسخه خطی این اثر را در اختیار شیخ محمود قرار داد. از آن زمان نیاز ضروری به نشر بخش باقی مانده از آن وجود داشت، اما سال‌ها گذشت و این کار اتفاق نیفتاد؛ چراکه شاکر مشغول به تحقیق کتاب‌های دیگری بود. بعد از وفات شیخ محمود، شیخ جاسر با خانواده شیخ محمود تماس گرفته و نوشته‌های او را به دست آورد و به همراه جزء اول منتشر نمود تااینکه کتاب به صورت کامل در اختیار خواننده قرار گیرد

تألیف کتب انساب در نخستین مراحل خود برپایه نسبت به پدران و مادران و قبیله بوده است. کتاب حاضر نیز همانند نسب قریش مصعب زیبری (236-156)، جمهرة أنساب العرب ابن حزم ‌اندلسی (456-384) و أنساب الأشراف بلاذری (م 279) بر همین مبنا نوشته شده است.

این کتاب برخلاف آثاری چون «الأنساب» سمعانی - که پس از بیان نسب رسول‌اللّه، به ذکر نسب بنی‌هاشم و بعد از آن به ذکر نسب قریش و عرب پرداخته، چون خود از زبیریان و نواده زبیر بن عوام است، نسب‌ها را با ذکر نسب زبیریان آغاز کرده است.

در کتاب «نسب قریش» مصعب بن عبدالله (متوفی 236ق) نیز که پیش از کتاب زبیر بن بکار نوشته شده، علاوه بر اینکه در قالب دوازده جزء دسته‌بندی خوبی صورت گرفته است، به ترتیب منطقی با ذکر انساب از معد بن عدنان و اجداد پیامبر(ص) آغاز و با ذکر نسب ابوطالب و علی(ع) و فرزندان آن حضرت ادامه یافته است.

افراط معاویه در دشمنی با امیرالمؤمنین علی(ع) به حدّی رسید که چون جمعی از بنی‌أمیه نزد او رفتند و گفتند: تو به آرزوی خود رسیدی، از این پس دست از ناسزاگویی به این مرد (مقصود، امیرالمؤمنین(ع) است) بردار. گفت: قسم به خدا! تا هنگامی که کودکان با این ناسزاگویی بزرگ شوند و پیران به فرتوتی برسند، هیچ گاه فضیلتی برای او نباید ذکر شود. امّا اراده خداوند، جز این بود. بنا به نقل زبیر بن بکار، عبداللّه بن عروه فرزندان خود را گرد آورد، سپس گفت:‌ای فرزندان من! خداوند هیچ چیزی را بنا نکرد که پس از زمانی آن را ویران ساخته باشد و اینکه مردم هرگز چیزی را بنا نکردند، جز اینکه آن را ویران کردند و نیز اینکه بنی‌أمیه از زمان معاویه تا امروز (نیمه اوّل قرن دوم هجری) خواستند شرف و مقام علی را خراب کنند و از میان ببرند، امّا خداوند شرف و فضیلت و محبّت او را در دل‌های مؤمنین افزون ساخت.‌ای فرزندان من، علی را دشنام ندهید!

وضعیت کتاب

کتاب حاوی اغلاط فراوانی است که عبدالله بن ناصر الوهیبی بسیاری از آنها را استخراج و به همراه صحیح آن در مقاله‌ای منتشر کرده است.

محقق کتاب آیات قرآنی را در متن ذکر کرده است. عباس ‌هانی الجراخ چنین نوشته که» بهتر آن بود که در پاورقی ذکر می‌شد؛ چراکه متن حق مؤلف است «این در صورتی است که خواننده به اشتباه آن را از مؤلف بداند، اما محقق اثر، آدرس آیات را در کروشه ذکر کرده که از اشتباه خواننده مانع می‌شود.

در انتهای جلد دوم کتاب، فهارس سیزده گانه‌ای تنظیم شده که از آن جمله است: فهارس آیات قرآنی، احادیث نبوی، اعلام، ایام و جنگ‌ها، امثال و کتب و مجلات پاورقی‌ها، بیشتر به ذکر اختلاف نسخ اختصاص یافته است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. الوهیبی، عبدالله بن ناصر،» ملاحظات حول: جمهرة نسب قریش«، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله العرب، السنة الخامس و العشرون، ربیع الأول و الثانی 1421، الجزء 9 و 10، ص398 تا 406.
3. الجراخ، عباس ‌هانی،»جمهرة نسب قریش و أخبارها (نظرات... و تتمة)«، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجلة العرب، السنة الثامن و الثلاثون، محرم و صفر 1424، الجزء 7 و 8، ص469 تا 482.
4. آیت‌الله زاده شیرازی، مرتضی،» تحقیقی در انساب عرب «، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله مقالات و بررسی‌ها، بهار - زمستان 1351، دفتر نهم تا دوازدهم، ص64 تا 109.
5. فقیهی، علی‌اصغر،» بنی‌أمیه در تاریخ«، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، شماره 87، ص3 تا 56.
6. ذکایی ساوی، مرتضی،» سیری در الأنساب «، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله آینه پژوهش، آذر و دی 1375، شماره 41، ص26 تا 33.