التعريف بوجوب حق الوالدین
| التعريف بوجوب حق الوالدین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کراجکي، محمد بن علي (نويسنده) موسوي بروجردي، حسين (محقق) |
| ناشر | دليل ما |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1385ش , 1427ق, |
| شابک | 964-397-200-3 |
| موضوع | اخلاق اسلامى - متون قدیمی تا قرن 14
اسلام و خانواده والدين - جنبه‌های مذهبي - اسلام |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 253/6 /ک4ت7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
التعريف بوجوب حق الوالدین، اثر محمد بن علی کراجکی (متوفی 449ق) کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع اخلاق و روایات اسلامی. این اثر در واقع نامه نویسنده به پسرش موسی درباره بیان حقوق پدر و مادر در روایات اسلامی است.
ساختار
کتاب دارای مقدمه و محتوای مطالب است.
گزارش محتوا
«التعریف بوجوب حق الوالدین»، درباره رعایت حقوق پدر و مادر است که کراجکی آن را برای فرزندش موسی نوشته و در آن مباحث ذیل را تقریر کرده است؛ وجوب حق اطاعت والدین، آثار ادای حقوق والدین، آثار عقوق، عظمت حقوق پدر و مادر، طهارت اصلاب و ارحام نبی اکرم(ص) و انگیزش فرزندش موسی به مداومت بر خواندن دعای امام زین‌العابدین(ع) درباره پدر و مادرش(ع). کراجکی در این اثر هرآنچه را گفته با احادیث نبوی شریف و روایات اهل‌بیت عصمت و طهارت(س) استوار کرده است؛ و این احادیث را با مواردی از امثال و حکم عربی رایج که نفس با شنیدن آن انس دارد و با شنیدن آن به تأثیرش بر زندگانی پیشینان اذعان می‌کند، ترکیب و تزیین می‌کند. علمای بسیاری همچون کراجکی نصایح و وصایای خویش را مکتوب نموده و به فرزندانشان تقدیم نموده‌اند. از جمله این کتاب‌ها می‌توان مرآة الرشاد في الوصية الی الأحبة و الأولاد شیخ عبدالله بن شیخ محمدحسن مامقانی نجفی، رساله ابن ضياءالدين محمد بن شمس‌الدین بن حسن بن زین‌الدین از احفاد شهید اول به فرزندش بهاءالدین محمد، وصية الی الوالد محدث محمد بن حسن حر عاملی، وصية الی الوالد میر سراج‌الدین عبدالوهاب بن میر عبدالغفار بن عمادالدین امیر الحاج بن فخرالدین حسن حسنی حسینی طباطبایی تبریزی، كشف المحجة لثمرة المهجة سید رضی‌الدین ابوالقاسم علی بن موسی بن طاووس حلی حسنی که برای فرزندش سید محمد نوشت و رساله‌های ابن حمزه طوسی، شیخ مفید (به فرزندش ابوالقاسم)، ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالله بن قضاعه بن صفوان بن مهران جمال اسدی کوفی (معروف به کتاب التعریف) و علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (معروف به کتاب الشرایع) و... را نام برد.[۱]
کراجکی در ابتدای اثر، پس از حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و خاندانش پاکش، عبارات كتابش به‌صورت مسجع برای بیان وجوب حق والدین را این‌گونه آغاز می‌کند: اعلم ایها الولد الحبیب، البار النجیب، قسیم النفس، و مکمل الانس، الذی القلب منهله، و البصر موطئه، و اللب منشؤه، ان الله خلقک منی بقدرته، و جعلنی سببا لتکونک بمشیئته، فانت الی منسوب، و بی معروف و منعوت، انا و امک التی أنشأک الله تعالی فی احشائها، و غذّاک بلبنها، و ربّاک فی حجرها؛ لم نزل – بلطف‌الله تعالی لک – عطوفین علیک، رؤوفین بک،...
قال رسول‌الله(ص): لا یجزی ولد عن والده الا ان یجده مملوکا فیشتریه و یعتقه.[۲] ای پسرک خوب و نجیب و ای نیمه دیگر من بدان که خداوند که در قلبم جای داری و در چشمانم حضور، بدان که خداوند تو را از من آفریده یعنی منسوب و معروف به من هستی. من و مادرت که خداوند تو را در دل او آفرید و از شیرش غذایت داد و در آغوشش تربیتت کرد، همواره با تو عطوفت و رأفت داشته‌ایم. سعی کرده‌ایم در حد توان آفات و ناخوشی‌ها را از تو دور کنیم. ما تو را با جانمان حفظ و حراست کرده‌ایم. تو خواب بودی و چشمان ما بیدار، تو ساکن بودی و ما همواره در تلاطم... اگر جایی از بدنت درد می‌گرفت آن درد به قلب ما می‌زد و هرگاه که خوب می‌شدی ما دوباره ترس این را داشتیم که نکند دوباره مریض شوی. پس حق ما بر تو واجب است و احسان و اکرام ما بر تو به هیچ شکر و نیکی‌ای جبران نمی‌شود. پیامبر خدا فرمود که پاداش نیکی فرزند به پدر و مادرش مانند بنده‌ای است که خریده و در راه خدا آزاد شود.
وضعیت کتاب
در نگارش این اثر به چهار نسخه خطی اعتماد شده که عبارتند از: نسخه کتابخانه سپهسالار تهران به شماره 3881 به خط احمد بن شرف‌الدین حسینی حسنی نجفی که با حرف اختصاری «س» به آن اشاره شده است، نسخه محفوظ در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم به شماره 3694 که با حرف اختصاری «م» به آن اشاره می‌شود، نسخه موجود در کتابخانه دانشگاه تهران به شماره 2135 به خط حسن بن محمدمهدی بن علی بن یوسف بن عبدالوهاب حسنی حسینی طباطبایی تبریزی با حرف اختصاری «ج» و نسخه محفوظ در کتابخانه عمومی حکیم در نجف اشرف به شماره 6/433 به خط شیخ محمد بن طاهر سماوی که با علامت اختصاری «ن» در این اثر به آن اشاره می‌شود.[۳]
از صفحه 28 تا 35 کتاب تصاویری از نسخ خطی مذکور آمده است.
تمام تراجم نویسان، این کتاب را از آثار کراجکی دانسته‌اند ولی از آن با عناوین مختلفی یاد کرده‌اند؛ علامه محمدباقر مجلسی با عنوان «رساله الی ولده» از آن یاد می‌کند. شیخ حر عاملی با نام «رساله فی حق الوالدین» از آن نام برده و میرزا عبدالله افندی و میرزا محمدباقر خوانساری در نام‌گذاری از وی تبعیت کرده‌اند. فهرست‌نویس سپهسالار با عنوان «بر الوالدین» نام کتاب را ذکر کرده، محقق ارموی با نام «حقوق الوالدین» از آن نام برده و این کتاب را همراه «قرة العین فی حقوق الوالدین» در سال 1371ق در تهران به چاپ رسانده است و شیخ ذبیح‌الله محلاتی آن را به فارسی ترجمه کرده است. در کتابخانه راجه فیض‌آباد نسخه‌ای با عنوان «الوصیة» اثر کراجکی وجود دارد که آقابزرگ احتمال داده همین کتاب باشد. وی همچنین از این یاد می‌کند که نسخه‌ای از این اثر را در دست آیت‌الله مرعشی نجفی دیده است. به‌هرحال نام کتاب در فهرست مصنفاتی که برای برخی شاگردانش و مطلعان بر تألیفاتش نوشته «التعریف بوجوب حق الوالدین» ذکر شده است.[۴]
محقق در صفحه 27 کتاب از برادرش سید حسن موسوی بروجردی تشکر می‌کند.
سید حسین موسوی بروجردی، پس از مقابله نسخه‌ها و ارجاع احادیث و اقوال به مصادر اصلی و تصحیح متن با استفاده تلفیقی از نسخه‌ها و مصادر اصلی کارهای زیر را انجام داده است:
- استخراج آیات قرآنی و مقابله آنچه در متن است با قرآن؛
- استخراج کلمات دشوار از کتاب‌های لغت و اشاره به آن در جای خودش؛
- اشاره به اضافات برخی نسخه‌ها درصورتی‌که حجمش زیاد بوده در داخل پرانتز و در غیر این صورت در داخل خود متن؛ و اشاره به این موارد در حاشیه؛
- اشاره به شرح‌حال و ترجمه مختصر راویان و اعلام وارده در متن با اشاره به مصادر ترجمه؛
- ذکر مصادر هر حدیث یا قولی در حد امکان؛
- افزودن برخی فهارس به انتهای کتاب به جهت تسهیل وصول به مراد برای متتبع.[۵]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.