التربیة بالآیات

التربیة بالآیات
پدیدآوران	نحلاوی، عبدالرحمن (نویسنده)
ناشر	دارالفکر
مکان نشر	دمشق - سوریه، بیروت - لبنان
سال نشر	1424ق /2003م
چاپ	دوم
موضوع	تعلیم و تربیت، اسلام و آموزش و پرورش - جنبه‏‌های قرآنی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ن‎‏3‎‏ت‎‏4 / 230/18 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التربیة بالآیات، اثر عبدالرحمن نحلاوی، کتابی است که در آن تلاش شده از دستور‌‌های قرآنى به سیر در آفاق و انفس که روشى تربیتى است، بتفصیل سخن رود. طرح کتاب، بحث‌ها و محتواى آن، تقسیمات و تحلیل‌‌های آن جملگى بدیع است، و نه در فارسى و نه در عربى، این کتاب را نمونه‌ای نیست. بداعت کار از یک‌سو، و تحلیلها و عمق نوشته از سوى دیگر، این کتاب را خواندنى کرده است.

جاى دعوت‌‌های امیر المؤمنین على علیه السّلام به سیر در آیات آفاقى و انفسى و نیز عنایت بزرگان اخلاق و عرفان اسلامى به این روش تربیتى، در کتاب خالى است. نگارنده مطالب کتاب را در هفت فصل بسامان کرده است.

در فصل اول از اهمیت بحث و آنچه در این کتاب کرده است و نیز مسأله مورد کندوکاو در این کتاب مى‌گوید و به شرح چند اصطلاح در پرتو تربیت اسلامى مى‌پردازد

(تعریف تعلیم و شرح عناصر این تعریف).

نگارنده، در فصل دوم به برخى از مهمترین مبانى تربیتى و روان‌شناختى روش‌‌های تربیتى اسلام مى‌پردازد، از آنهاست: رعایت جنبۀ وحدت و تکامل در فطرت انسان که على‌رغم ترکیب انسان از خاک و روح، در تربیت او باید لحاظ شود. نکته بعدى، تنوع روش‌‌های تربیت اسلامى است. این تنوع از آن‌روست که تربیت اسلامى، در پى تربیت همۀ جوانب روحى و جسمانى انسان است. سومین نکته این فصل اشارتى است به تعدد روشها و تغییر آنها در موضع واحد که از روش‌‌های قرآن است؛ چرا که، قرآن براى موضع و موضوع واحد به یک روش بسنده نکرده و از روش‌هایى چند بهره برده است. نکتۀ دیگر این فصل، اشارتى است به اینکه روش‌‌های قرآن در پى تأثیر عمیق در شخصیت فراگیر و تحول رفتارى در اوست. نکته فرجامین این فصل دراین‌باره است که تربیت اسلامى مى‌خواهد فراگیران و متربیان را بگون‌‌های بار آورد که خودشان بیندیشند و در پى رسیدن به حق باشند؛ نکته ظریفى که روان‌شناسى تربیتى تازه بدان پى برده است.

نگارنده، در فصل سوم به معناى لغوى و قرآنى و تربیتى تربیت با آیات مى‌پردازد. وى ابتدا از معناى لغوى و قرآنى این مقوله مى‌گوید و به نمون‌‌های از روش تربیت با آیات اشاره مى‌کند؛ آنگاه از معناى تربیتى این مقوله یاد مى‌کند، تا مى‌رسد به تحلیل روان‌شناختى و تربیتى این روش که همراه است با اشارتى به عناصر و ویژگی‌‌های روان‌شناختى و تربیتى این روش. نکته بعدى یادآورى برخى از شیوه‌‌‌های تربیتى‌اى است که این روش را در بر دارد. پس از این، گفتگو از آثار تربیتى روش تربیت با آیات است که عبارت است از پرورش عقلى، تربیت حواس، پرورش قدرت استدلال و بحث و جدل براى شناخت حق، پرورش تفکر کمّى، آشنایى با قوانین اجتماعى و تاریخى، تربیت روحیۀ جستجو و کاوش در علل و اسباب و غایات امور، تسلط بر طبیعت از راه در اختیار گرفتن نیرو‌‌های طبیعت و تربیت اخلاق.

موضوع فصل چهارم، مهمترین هدف‌‌های تربیت با آیات است. نگارنده، در شرح این نکته به مطالب زیر اشارت مى‌کند: آشکار شدن حقیقت براى انسان، یافتن برهان بر یگانگى خداوند و ربوبیت حضرت حق، چگونگى تحقق اعتقاد درست به توحید، مهمترین ویژگیها و آثار تربیتى و روان‌شناختى اعتقاد به توحید که از تأمل در آیات خداوند حاصل مى‌آید، ایجاد ایمان استوار به روز جزا، ابتلا و آزمایش، پرورش ترس از خداوند و پرهیز از محرمات و گناهان.

نگارنده، در فصل پنجم به تقسیم روش‌‌های تربیت با آیات مى‌پردازد. وى آیات و نصوص حاوى تربیت با آیات را براساس روش عرضه و دلالت آیات و موضوع و نحوۀ استدلال آیات، تقسیم مى‌کند و هریک از این تقسیمات را به چند بخش مى‌کند و از فواید تقسیمها مى‌گوید و ویژگی‌‌های روشها و تقسیمات را برمى‌شمارد و از نمونه‌‌‌های آیات یاد مى‌کند و آثار تربیتى برخى از آیات را بررسى مى‌کند؛ سپس آیاتى را براى نمونه، تقسیم مى‌کند؛ مثلا آیات مربوط به عنایت خداوند به انسان.

در فصل ششم، از تقسیم آیات براساس موضوعات مى‌گوید و به موضوعات زیر اشاره مى‌کند: آیات خداوند در آفاق، آیات طبیعت، دو نوع آیات مربوط به طبیعت، برخى از هدف‌‌های آیات طبیعت و تأثیر تربیتى آنها، تربیت عواطف ربانى با آیات طبیعت، تربیت رفتارى، تقسیم آیات طبیعت، مبانى بحث از آیات طبیعت، زمینه‌‌‌های تقسیم آیات طبیعت براساس موضوع آنها، آیات تاریخى، هدف‌‌های تربیتى آیات تاریخى (دلالت بر وحیانى بودن قرآن، دلالت بر سنن الهى حاکم بر اقوام و حوادث و وقایع تاریخى، آرامش روحى مؤمنان در قبال ناملایمات زندگى، پرورش اندیشه، روح و رفتار در اثر تأثر از صفات خداوند).

فصل هفتم، دربارۀ آیات خداوند در نفس انسانى. تقسیم براساس این موضوع، مبانى این تقسیم، برخى از هدف‌‌های تربیتى آیات مربوط به انسان، تقسیم آیات انفسى براساس دلالت آنها بر حقایق علمى معاصر، مشکلات و محاذیر این تقسیم، مهمترین اصول مفهوم انسان از نگاه اسلام و بفرجام مثال‌هایى از آیات انفسى، نکات آمده در فصل هفتم است.

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتابشناسی تحلیلی توصیفی تعلیم و تربیت در اسلام (گزیده منابع عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ یکم، 1381ش