مهروانی همدانی، یوسف بن محمد
| نام | |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | محمد |
| متولد | 380ق |
| محل تولد | |
| رحلت | 468ق |
| اساتید |
|
| برخی آثار | الفوائد المنتخبة، الصحاح و الغرائب |
| کد مؤلف | AUTHORCODE45849AUTHORCODE |
یوسف بن محمد مهروانی همدانی (380-468ق)، زاهد، عابد، صادق، حافظ، محدث، سنی‌مذهب، همدانی، بغدادی و صاحب کتاب «الفوائد المنتخبة الصحاح و الغرائب».
ولادت
ابوالقاسم، یوسف بن محمد بن احمد بن محمد بن احمد مهروانی همدانی بغدادی، در سال 380ق، متولد شد.
ترجمه درخوری از ایشان در مصادر وجود ندارد که دلالت بر چگونگی رشد و نمو ایشان کند؛ لکن این شخص موصوف به صلاح، زهد، عبادت بوده؛ درعین‌حال ثقه و محدث بوده و غالبا فردی با این صفات، در سایه خانواده‌ای که نهال این صفات را در جان وی کاشته‌اند، به‌نیکویی رشد و نمو کرده تا بزرگ شده و دارای شأن و منزلت گردیده و اهل علم برای بهره بردن از وی به او روی آورده‌اند.
تحصیلات
مصادر، آغاز تحصیل وی را مشخص نکرده‌اند، ولی می‌توان گفت مهروانی، همدانی الاصل و ساکن بغداد بوده که در آن زمان این شهر پایتخت خلافت عباسیان و یکی از مراکز علم در آن دوران بوده است. وی در جوانی وارد آنجا شده و از بزرگان و محدثان آنجا دانش آموخته است[۱].
اساتید او در بغداد مشخص نیست، ولی اگر مهروانی در سنین جوانی به تحصیل پرداخته، علم را از ابوبکر جوهری، ابوبکر سمسار، ابن حبابه، ابوبکر هاشمی، ابوحفص کتانی، ابن اخی‌میمی، ابواسحاق طبری، ابوالقاسم بن زنجویه، عثمان بن محمد مخرمی، ابوطاهر مخلص، اسماعیلی، ابوالفضل هاشمی، حسین بن هارون، ابومسعود دمشقی حافظ، خلف واسطی حافظ، ابوالحسن بن نجار، ابن بغدادی، ابن شاذان و... از بغدادی‌های‌ها یا کسانی که وارد بغداد شده‌اند و در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم، از دنیا رفته‌اند، آموخته است[۲].
ظاهرا او تنها از شیوخ بغداد سماع حدیث کرده و از دانش و ادب و اخلاق آنها بهره‌ور شده است.
اساتید
این شیوخ به‌ترتیب سال وفاتشان، عبارتند از:
- ابوبکر بغدادی، محمد بن احمد بن محمد بن حمدویه طوسی (وفات: اندکی بعد از 405ق)؛
- ابواحمد بغدادی مقری، عبیدالله بن محمد بن احمد بن ابی‌مسلم فرضی (متوفی 406ق)؛
- ابوالحسین بغدادی شافعی، محمد بن احمد بن قاسم بن اسماعیل ضبی محاملی (متوفی 407ق)؛
- ابوعبدالله بغدادی، احمد بن محمد بن یوسف بن محمد بن دوست بزاز (متوفی 407ق)؛
- ابومحمد بغدادی، عبدالله بن عبیدالله بن یحیی بن زکریا مؤدب، معروف به ابن البیع (متوفی 408ق)؛
- ابوالقاسم بغدادی، عبدالعزیز بن محمد بن نصر بن فضل بن ادریس ستوری (متوفی 408ق)؛
- ابوالحسن اهوازی، احمد بن محمد بن موسی بن هارون بن صلت قرشی (متوفی 409ق)؛
- ابوعمر کازرونی بغدادی، عبدالواحد بن محمد بن عبدالله بن محمد بن مهدی فارسی بزاز (متوفی 410ق)؛
- ابن ابی‌عبایه، محمد بن عبدالله بن ابان هیتی تغلبی (متوفی 410ق)؛
- ابوالحسن بغدادی، محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن رزقویه بزاز (متوفی 412ق)؛
- ابن ابی‌فوارس، محمد بن احمد بن محمد بن فارس بن سهل (متوفی 412ق)؛
- ابوعبدالله بغدادی، حسین بن عمر بن برهان غزال (متوفی 412ق)؛
- ابوسهل فارسی بغدادی، محمود بن عمر بن جعفر بن اسحاق عکبری (متوفی 413ق)؛
- ابوالقاسم خباز صوفی بغدادی، عبدالرحمن بن احمد بن ابراهیم قزوینی (متوفی413ق)؛
- ابوعبدالله مخزومی بغدادی، حسین بن حسن بن محمد بن قاسم غضائری (متوفی 414ق)؛
- ابوالفتح بغدادی، هلال بن محمد بن جعفر بن سعدان حفار کسکری (متوفی 414ق)؛
- ابوالحسین اموی بغدادی، علی بن محمد بن عبدالله بن بشران معدل (متوفی 415ق)؛
- ابوالحسین متوثی بغدادی، محمد بن حسین بن محمد بن فضل قطان (متوفی 415ق)؛
- ابومحمد بغدادی، عبدالله بن یحیی بن عبدالجبار سکری (متوفی 417ق)؛
- ابوالقاسم بغدادی، اسماعیل بن ابراهیم بن علی بن عروه بندار (متوفی 423ق)؛
- ابونصر بغدادی اهوازی، احمد بن علی بن عبدوس بن محمد جصاص معدل (متوفی 423ق)[۳].
شاگردان
- ابوبکر محمد بن احمد بن عبدالباقی دقاق، معروف به ابن الخاضبة (متوفی 489ق)؛
- ابوالقاسم بغدادی، هبةالله بن احمد بن عمر بن طبر حریری (متوفی 531ق)؛
- ابوالمظفر نیشابوری صوفی، عبدالمنعم بن ابی‌القاسم عبدالکریم قشیری (متوفی 532ق)؛
- ابویعقوب مروزی صوفی بوزنجردی، یوسف بن ایوب بن یوسف بن حسین همدانی (متوفی 535ق)؛
- محمد بن عبدالباقی بن محمد بن عبدالله انصاری (متوفی 535ق)؛
- عبدالرحمن بن محمد ابی‌غالب محمد بن عبدالواحد بن حسن زریقی (متوفی 535ق)؛
- یحیی بن علی بن محمد بن علی بن طراح مدیر (متوفی 536ق)؛
- اسماعیل بن احمد بن عمر سمرقندی (متوفی536ق)؛
- عبدالله بن محمد بن محمد بن بیضاوی فارسی (متوفی 537ق)؛
- محمد بن عبدالملک بن حسن بن خیرون دباس (متوفی 539ق)؛
- محمد بن عمر بن یوسف بن محمد ارموی، راوی کتاب مهروانیات از ابوالقاسم مهروانی (متوفی 547ق)؛
و...[۴].
مهروانی، محدث و حافظی بوده است که تراجم‌نویسان متقدم و متأخر او را توثیق نموده و اتفاق نظر دارند بر مدح و ثنای او. هیچ‌کس طعنی در عدالت و ضبط او وارد ننموده است. کسانی چون سمعانی، ابن جوزی، ذهبی، ابوالغنائم نرسی و خطیب بغدادی او را به‌خوبی توثیق نموده‌اند[۵].
وفات
ابوالقاسم مهروانی در سن 88 سالگی و در روز چهارشنبه، چهاردهم ذی‌حجه سال 468ق، در بغداد از دنیا رفت و در ورودی رباط زوزنی دفن شد[۶].
آثار
- الفوائد المنتخبة الصحاح و الغرائب، مشهور به «المهروانيات»؛
- کتابی دیگر در الفوائد[۷].
پانویس
منابع مقاله
جربوعی، سعید بن عید، «الفوائد المنتخبة الصحاح و الغرائب»، تألیف یوسف بن محمد مهروانی، وزارة التعليم العالي الجامعة الإسلامية بالمدينة المنورة، عربستان سعودی، مدینه منوره، چاپ اول، 1422ق.