نظام ایالات در دوره صفویه
| نام کتاب | نظام ایالات در دوره صفویه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | جهانداری، کیکاووس (مترجم)
رربورن، کلاوس میشائیل (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 1179 /ر4ن6 1349* |
| موضوع | ایران - تاریخ - صفویان، 907 - 1148ق. |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1349 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12046AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«نظام ايالات در دوره صفويه»، تاليف رهر برن با ترجمه كيكاوس جهاندارى به زبان فارسى درباره ايالات و وضع حكام در دوره صفويه مى‌باشد. اين كتاب يكى از مهم‌ترين منابع دوره صفويه بوده و چنانكه خود مولف اشاره فرموده، در ضمن گزارش ايلات اين دوره به اختلافات و كشمكش‌هاى بين روساى طوايف قزلباش و مقام سلطنت اشاره شده است. مولف در كنار گزارش اين اخبار، هدف خود را از نوشتن كتاب، بحث درباره تلاش پادشاهان براى قبضه قدرت به صورت مطلق و كوشش دربار براى تضعيف موقع حكام ايالات مى‌باشد.
ساختار
كتاب؛ شامل يك ديباچه و سه بخش مى‌باشد و در پايان كتاب نيز به ماخذ و فهرست مطالب اشاره شده است. مطالب كتاب به صورت تحقيقى و با نثرى ساده و روان نوشته شده است.
گزارش محتوا
ديباچه كتاب از مولف تنها به چگونگى نوشتن كتاب پرداخته است. در بخش اول كتاب با نام «حكام ايالات مملكت» خود از بخش‌هاى متعددى تشكيل شده است.
الف - ملاحظات تاريخى - جغرافيايى: مولف بعد از اشاره به كمبود منابع در اين دوره به غير از سفرنامه‌ها و كتاب تذكرالملوك، ايالات صفويه را به نوزده عدد تقسيم و هر كدام را نام و به ترتيب هر كدام را شرح مى‌كند؛ همانند: شيروان، قرباغ، ايروان، آذربايجان، دياربكر، كرمانشاهان و كلهر: «از سرزمينى كه بين ايالات كردستان، لرستان و همدان واقع است و كرمانشاهان ناميده مى‌شود، به ندرت در مآخذ ما ذكرى به ميان مى‌آيد.»
ب - مراتب، مناصب و عناوين: اين بخش به چگونگى انتصاب و دارا شدن اشخاص مراتب و مناصب حكومتى پرداخته شده است؛ همانند: «متنفذترين امرا يعنى حكام ايالات بزرگ و مقتدرترين حكام درجه دوم همه خان و حكام كم اهميت‌تر سلطان بودند. بيگ به كسانى اطلاق ميشد كه در آينده مى‌بايست به اميرى برسند».
عناوينى؛ مانند خانلربيگى، بيگلربيگى، خان قورچى باشى، ... در اين بخش توضيح داده شده است.
ج - انتصابات: در اين بخش به انتصابات و اينكه انتصاب حكام ايالات به دست پادشاه و همواره با دست نوشته همراه بوده و بعضى مواقع نيز به يكى از صاحب منصابان دربارى محول مى‌شد، سخن به ميان آمده است. حكام نواحى تحت حكومت هر ايالات به دست حكام همان ايالت صورت مى‌گرفت.
د - كثير المشاغل بودن: بعضى افراد داراى شغل‌هاى متعدد وبوده‌اند كه به مواردى از آنها اشاره شده است.
ه - وابستگى‌هاى اجتماعى حكام: اخبارى؛ همانند اينكه شاه به استثناى واليان از نظر انتخاب حكام كاملا مستقل بودند و اين كه بيشتر حكام از سران طوايف قزلباش بودند. در اين قسمت در جدولى بيگلربيگى‌هاى زمان شاه عباس اول، شاه صفوى و شاه عباس دوم بيان شده است. همچنين فهرست شاهزادگانى كه در ايالات بوده‌اند، هم آورده شده است.
و - اختيارات حكام: 1- اختيارات نظامى: كه به اختيارات حكام ولايات در امور نظامى آنها پرداخته شده است و نمونه‌اى از اين آمار را ذكر كرده است. كه چه تعداد اسب و سلاح و .... در اختيار ايشان بوده است.
2اختيارات مالى:
ايالات به عنوان تيول در اختيار حكام واقع مى‌شد و آنها در برابر آن موظف به پرداخت مقدار معينى مواجب سالانه بودند، لذا آنها هم بخش‌هاى تحت تسلط خويش را به حكام محلى تيول مى‌دادند.
3اختيارات قضايى حكام:
كه حكام به عنوان عالى‌ترين مرجع دولتى حق نظارت عمومى بر سازمان‌هاى ادارى و قضايى حوزه حكومتى خود داشتند.
4حكام و تشكيلات دينى:
اين بخش به روابط و مناسبات حاكم با احكام شرعى و فقهى اشاره دارد.
ز - درباره واليان: 1 حكومت‌هاى باجگذار دولت صفوى 2 ملاحظات تاريخى - جغرافيايى: الف - گرجستان. ب - خوزستان. ج - كردستان.... 3 - القاب، انتصابات، كثيرالمشاغل بودن 4- اداره ايالات والى‌نشين و حكومت مركزى 5 دين واليان.
خ - وزراى حكام يا دست راست خان‌ها: كه به نمونه‌اى از اين شخصيت‌ها در اصفهان و خراسان اشاره شده است.
ط - وزراى حكامى كه از طرف مركز منصوب شده‌اند: كه اطلاعاتى از ايالات متعدد در زير عنوان‌هايى مثل ملاحظات تاريخى - جغرافيايى، اختيارات مى‌دهد.
در بخش دوم با نام«وزراى كل» كه به بحث‌هاى تاريخى و جغرافيايى اين وزرا در هر دوره و اختيارات آنها پرداخته است.
در بخش پايانى كتاب « وزراى ايالات خاصه»: الف - ملاحظات تاريخى - جغرافيايى: كه به گزارشى از ايالات خاصه و تاريخ و مناطق مختلف در جداولى در دوران شاه عباس اول گزارش شده است. ب - اداره ايالات خاصه: كه به مناسبات وزير ايالات با ساير عمال حكومت پرداخته شده است. ج - خاصه و خالصه: به توضيح اين الفاظ و تفاوت آنها پرداخته شده است. د - املاك خاصه و تناسب قدرت در مملكت: اينكه وضع و خصوصيات املاك خاصه منعكس كننده تقسيم قدرت در مملكت است.
وضعيت
كتاب داراى پانوشت‌هاى و توضيحات مى‌باشد. در بخش فهرست‌ها به فهرست اعلام جغرافيايى، نام اشخاص، قبايل و امم، مشاغل، عناوين و اصطلاحات خاص اشاره شده است. كتاب حاوى نمودار سلسله صفويه و نقشه حكومت ايشان نيز مى‌باشد.
منابع
مقدمه و متن كتاب.