فضائل الخلفاء الأربعة و غیرهم

‏فضائل الخلفاء الأربعة و غیرهم
پدیدآوران	ابونعیم، احمد بن عبدالله (نويسنده) عقیل، صالح بن محمد (محقق و معلق)
ناشر	دار البخاری
مکان نشر	عربستان - مدینه منوره
سال نشر	1997م , 1417ق
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/الف2ف6 212 BP

فضائل الخلفاء الأربعة و غیرهم، اثر ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی (متوفی 430ق)، کتابی است روایی در بیان فضایل خلفای راشدین و سایر صحابه که با تحقیق صالح بن محمد عقیل به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز گردیده و مطالب در 239 روایت و اثر ذیل دو جزء، ارائه گردیده است. هر یک از دو جزء مذکور دارای طریق متفاوت است.

نسبت کتاب به مؤلف

ادله فراوانی در صحت نسبت این کتاب، به ابونعیم وجود دارد که از جمله آنها، عبارتند از:

1. نقل کردن بسیاری از اهل علم از احادیث این کتاب با اسانید و متون که از جمله آنها، عبارتند از سیوطی در کتاب «اللآلي المصنوعة»، «ذيل اللآلي» و «الجامع الكبير».
2. بسیاری از اهل علم، این کتاب را به ابونعیم، نسبت داده‌اند، مانند، سمعانی (از شاگردان شاگردان ابونعیم) در کتاب «التحبير»، ابن تیمیه در «الفتاوی» و «منهاج السنة» و ذهبی فی «السیر».
3. نسخ خطی کتاب و طرقی که از آنها به سند ابونعیم موجود می‌باشد.

سند کتاب

این کتاب به دو طریق از ابونعیم نقل گردیده است:

1. از طریق ابومسعود سلیمان بن ابراهیم بن محمد اصفهانی منجی از ابونعیم که ذهبی از او با عباراتی نظیر «الحافظ العالم المحدث المفید» یاد کرده است.
2. از طریق یوسف بن خلیل دمشقی از مسعود بن ابومنصور جمال و ابوجعفر محمد بن اسماعیل بن محمد طرسوسی از ابوعلی خداد از ابونعیم. در بررسی رجال این اسناد، چنین آمده است که: ذهبی به قوه فهم، اتقان کتب و صدق یوسف بن خلیل بن عبدالله دمشقی (متوفی 648ق) اشاره نموده و از ابوالحسن مسعود بن ابی منصور بن محمد اصفهانی جمال خیاط (متوفی 595ق)، با عنوان «مسند أصبهان» یاد کرده است. از ابوجعفر محمد بن اسماعیل بن محمد بن ابی فتح طرسوسی حنبلی (متوفی 595ق) نیز با عنوان «الشیخ الجلیل مسند أصبهان» نام برده و از ابوعلی حداد حسن بن احمد بن حسن حداد اصفهانی (متوفی 515ق)، توسط سمعانی، با عباراتی مانند «کان شیخاً عالماً ثقة صدوقاً من أهل القرآن و العلم و الدين»، یاد شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا به شرح‌حال مختصر مؤلف پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون نام، ولادت، شیوخ، معروف‌ترین شاگردان، جایگاه علمی، تألیفات و وفات وی ارائه گردیده و سپس، به بررسی نسبت کتاب به مؤلف، اسم و سند کتاب، نسخه‌ها مورد استفاده محقق پرداخته شده است.

جز نخست، با دو روایت آغاز گردیده که به بیان فضیلت‌های خاص ابوبکر پرداخته‌اند؛ فضائلی که فقط در وصف ابوبکر آمده و کسی در آنها با وی، مشارکتی ندارد. هر دو این عبارات، تقریباً به یک معنا و مضمون می‌باشند که یکی توسط انس بن مالک روایت گردیده و دیگری توسط عبدالله بن عباس. در روایت انس بن مالک، چنین آمده است که ابوبکر گفته است: «قلت لنبی(ص) و نحن في الغار لو أن أحدهم ینظر إلی قدمیه لأبصرنا تحت قدمیه فقال: یا أبابکر ما ظنک بأثنین الله ثالثهما» (درحالی‌که در غار بودیم، به پیامبر(ص) گفتم: اگر یکی از آنها زیر پایش را نگاه کند، ما را می‌بینید؛ پس فرمود: ای ابوبکر، درباره دو نفری که سومین آنها الله است، چه گمان می‌کنی؟).

پس‌ازآن، روایاتی در بیان فضیلت مختص به عمر، عثمان، حضرت علی(ع)، طلحه و زبیر، آورده شده است.

جزء دوم، با روایاتی در بیان فضیلت خاص سعد بن ابی وقاص آغاز گردیده و سپس، روایاتی آمده است که به فضیلت خاص سایر صحابه اشاره دارند که عبارتند از: عبدالرحمن بن عوف، ابوعبیده جراح، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، حضرت زهرا(س)، عباس عموی پیامبر(ص)، عایشه.

در پایان این جزء، روایاتی نقل گردیده که به موضوعاتی نظیر تفضیل بین صحابه، خلافت ابوبکر، بیعت عمر، حضرت علی(ع)، طلحه، زبیر و ابوعبیده با ابوبکر، خلافت عمر، خلافت عثمان و خلافت حضرت علی(ع).

وضعیت کتاب

فهرست احادیث و آثار، به همراه فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به بررسی صحت و ضعف روایات مذکور در متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.