الغنية في الكلام

‏الغنية فی الكلام
پدیدآوران	انصاري نيسابوري، سلمان بن ناصر (نویسنده) عبدالهادي، مصطفي حسنين (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	الغنية في الکلام دراسة و تحقيق قسم الإلهيات
ناشر	دار السلام
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	مجلد1: 2010م , 1431ق, مجلد2: 2010م , 1431ق,
شابک	‎978-977-342-923-2
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏

الغنية في الكلام، اثر ابوالقاسم سلمان بن ناصر انصاری نیشابوری، کتابی است کلامی در بیان عقاید اهل سنت. اثر حاضر، در واقع تحقیق قسمت الهیات از کتاب می‌باشد که توسط مصطفی حسنین عبدالهادی صورت گرفته است.

تاریخ نگارش

از برخی شواهد و قرائن، چنین برمی‌آید که کتاب در اوایل قرن ششم هجری نوشته شده است.

انگیزه نگارش

مؤلف، کتاب را به درخواست فرزند خویش، ابوالفتح، به رشته تحریر درآورده است.

اهمیت کتاب

ارزش و اهمیت کتاب را از دو جنبه زیر می‌توان بررسی نمود:

1. علمی: این موضوع را در گستردگی اطلاعات نویسنده در بسط استدلالات صاحب‌نظران در مسائل و دلایل گوناگون می‌توان بررسی نمود؛ زیرا وی التزام خاصی دارد به تتبع در اقوال و مذاهب در هر مسئله (مخصوصاً اقوال معتزله)، به‌همراه ذکر ادله هر قول و وجه دلالت در آن و بیان ایرادات آن.
2. تاریخی: این کتاب دربردارنده بسیاری از اقوال و نظرات مذاهب گوناگون بوده که در غیر آن، یافت نمی‌شود و نویسنده به‌مثابه حلقه مفقوده در برخی از مذاهب (مذهب اشعری) می‌باشد.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در دو قسمت اصلی در دو جلد تنظیم شده است؛ بونه‌ای که هر قسمت، خود دارای ابواب و فصولی است.

سهولت اسلوب و نکویی سبک و دوری نویسنده از تعقر و تعمق در ریخت و ساختار عبارت، در کنار کوتاهی جملات و پرهیز از استطرادات بی‌مورد، از مشخصه‌ها و ویژگی‌های بارز سبک نویسنده می‌باشد.

به دلیل شباهت‎های بسیاری که میان مطالب این کتاب و کتاب «الإرشاد» وجود دارد، برخی آن را شرح ارشاد دانسته‌اند.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، به تشریح قسمت‎ها و ابواب کتاب، پرداخته شده است.

قسم اول، دربردارنده دو باب به شرح زیر می‌باشد: در باب نخست، در ضمن دو فصل، ابتدا به شرح زندگی مؤلف و تشریح اوضاع سیاسی، اجتماعی و علمی دوران وی و نیز ویژگی‌های شخصیتی و علمی او پرداخته شده و سپس مباحث تحقیقی کتاب، مطرح گردیده است؛ از جمله: اسم کتاب و نسبت آن به مؤلف، ارتباط اثر حاضر با دیگر تصنیفات مؤلف، زمان و سبب تألیف کتاب، روش تألیف کتاب و ارزش و جایگاه آن و مصادر مورد استفاده مؤلف.

باب دوم، در دو فصل زیر، به تشریح روش مؤلف در ارائه مباحث پرداخته شده است: در فصل اول، در ضمن سه مبحث، ابتدا به بررسی دیدگاه‌ها و نظریات نویسنده نسبت به دیدگاه عقلی پرداخته شده و سپس دیدگاه وی پیرامون تحدید مصطلحات و مفاهیم و قضیه دلیل و مدلول و ارتباط آنها با یکدیگر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم، در ضمن سه مبحث، به بررسی اصول ادله در استدلال به واسطه ادله عقلی، استدلال به وسیله ادله نقلی و سمعی و ارتباط میان دلیل عقلی و نقلی، از دیدگاه نویسنده، پرداخته شده و در خاتمه به مهم‎ترین نتایج بحث، اشاره شده است.

قسم دوم، که بخشی از جلد اول و تمام جلد دوم را به خود اختصاص داده، دربردارنده بخش تحقیق‎شده الهیات از کتاب «الغنية في الكلام» می‌باشد که از جمله موضوعات مطرح‎شده در آن، عبارت است از: اثبات علم و حقیقت آن؛ حدوث عالم؛ معنای قدیم و حادث؛ اثبات علم به صانع؛ صفات واجب الوجود؛ علم و احکام آن؛؛ اسماء و صفات؛ حقیقت و احکام کلام؛ رؤیت خداوند؛ فعل خداوند؛ خلق اعمال و فعل انسان.

از جمله ویژگی‌های کتاب، علاوه بر وجود مسائل کلامی فراوان در آن - ‎که البته به دلیل کلامی بودن موضوع می‌باشد - وجود قضایا و اصطلاحات فراونی از دیگر فنون و علوم می‌باشد که از جمله آنها عبارتند از:

1. مباحث اصولی، مانند: مراتب اخبار، شروط خبر واحد برای افاده علم و مسئله خلو عصر از مجتهد.
2. قواعد اصولی، مانند: رابطه ایجاب و امتثال؛ ورود «ثم» به معنی واو؛ ورود حرف جر «من» به معنی «بعد»؛ ورود حرف جر «من» به معنی «فی» و...
3. مباحث حدیثی، مانند: مسئله حد و اندازه حجیت حدیث مرسل و منقطع.
4. اشارات تفسیری، مانند: مراعات قول ائمه تفسیر و تضعیف آنچه هیچ‎یک از آنها قائل به آن نشده‌اند.
5. مباحث فقهی، مانند: منوط بودن عبادات به نیت.
6. مباحث لغوی، مانند: قبول تزاید نکردن اسما اجناس و القاب.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در ابتدای همان جلد و فهارس فنی هر دو جلد، در انتهای جلد دوم آمده است که عبارتند از فهارس فنی، شامل: فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ آثار؛ اشعار، رجزها و انصاف ابیات؛ اعلام و اماکن؛ فرق و طوایف و فهارس تحلیلی موضوعی، شامل: فهرست قواعد و کلیات؛ مقالات و نحل؛ آرای کلامی مصنف و مصادر و منابع.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از مطالب متن ارائه گردیده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.