نهادگرائی و جهاد سازندگی

نهادگرائی و جهاد سازندگی
پدیدآوران	ایروانی، محمدجواد (نویسنده)
ناشر	وزارت جهاد سازندگی، اداره کل روابط عمومی
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1377ش ,
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نهادگرائی و جهاد سازندگی تألیف محمدجواد ایروانی، نتایج پژوهش نهادگرایی است که به جهت فراهم کردن زمینه استفاده آن به‌طور کامل و با هدف استفاده جهادگران، علاقه‌‏مندان و محققین منتشر شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر، مقدمه نویسنده و دوازده فصل است.

این اثر به شیوه علمی با ذکر واژه‌شناسی، مفاهیم، تعاریف و تاریخچه موضوعات با استناد به منابع علمی و یا تحقیقات میدانی نگارش شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در پیشگفتار کتاب با اشاره به این‌که بعد از گذشت بیست سال از عمر نهادهای انقلابی برای اکثر صاحب‌نظران و مجریان کشور ماهیت اعجازآفرین آن‌ها غیرقابل‌انکار است، جهاد سازندگی را از جمله مصادیق مثال‌زدنی این عرصه دانسته است. سپس متذکر شده که اگرچه پیش‏فرض‌هاى اولیه این پژوهش برمبناى نظریات موجود نهادگرایى بنا نهاده شد اما در این مطالعه به تفاوت‌هاى اساسى و بنیادى بین‏ آنچه در نظریات رایج نهادى غربى مطرح است و نتایج حاصل از این پژوهش پی بردیم که در فصل پایانى به آن‌ها اشاره مى‏‌شود. ‌

در فصل اول کتاب مباحثی چون ضرورت انجام پژوهش، اهداف پژوهش و ساختار کلی کتاب تحت عنوان کلیات مطرح شده است. در این فصل در ذیل عنوان نگرشی به نهادگرایی چنین می‌خوانیم: «در تحقیق حاضر به دنبال تبیین میزان نهادگرایى در جهاد سازندگی هستیم تا ضمن توجه به نتایج سایر تحقیقاتى که راجع به ویژگی‌هاى نهادى انجام شده است، اولاً تعاریف عملیاتى و متناسب با جامعه اسلامى از ویژگی‌هاى نهاد ارائه شود، ثانیاً ویژگی‌هاى خاص نهاد در جامعه اسلامى شناسایی شود و ثالثاً مابه‏ازاى خارجى براى ویژگی‌هاى نهاد را جستجو کنیم». ‌

نویسنده در بخش دیگری از این فصل با اشاره به برخی آثار خارجی مرتبط با موضوع، بر این نکته تأکید می‌کند که در داخل کشور، تحقیقات و مطالعات مستقیمى در این موضوع انجام نگرفته است؛ لیکن در نزدیکى با موضوع می‌توان از «مدیریت بسیجى» و «سنجش‌ گرایش روستائیان به جهاد سازندگی» پژوهش پروفسور رفیع‌‌پور، «مطالعه و بررسى فرهنگ سازمانى وزارت جهاد سازندگی» پژوهش مهدى مرتضوى و مجموعه مقالات و سخنرانى‏هاى اولین کنگره بزرگ نهادگرهاى انقلاب اسلامى نام برد. ‌

در فصل دوم کتاب، مبانى تئوریک نهاد مورد بحث و بررسى قرار گرفت. در ابتداى فصل به دلیل ابهامات و استفاده‏‌هاى مختلفى که از واژه نهاد مى‏‌شود، مفهوم واژه و تعریف نهاد از دیدگاه فرهنگ لغت‌هاى فارسى و انگلیسى و نیز رویکردهاى گوناگون‏ رشته‏‌هاى مختلف علمى مورد بحث و بررسى دقیق و مفصل قرار گرفته که می‌تواند پشتوانه مناسبى براى مطالعات بعدى باشد.

در انتهاى فصل دوم نظریات نهادى به لحاظ تاریخى و نوع نگرش حاکم مورد بررسى قرار گرفته است. نتیجه کلى این است که نظریه نهادى از دهه هفتاد رونق بیشترى در مدیریت پیدا کرده و در دهه اخیر به‌عنوان یکى از نظریات مطرح در عرصه سازمان و مدیریت مورد توجه صاحب‏نظران قرار گرفته و پیش‏بینى می‌شود با توجه به اهمیتى که براى محیط و به‌خصوص محیط ارزشى قائل است، در آینده نیز همچنان جایگاه رفیعى در مدیریت داشته باشد. ‌

در فصل سوم با اعتقاد به اینکه فرمان حضرت امام خمینى(ره) مبنى بر تشکیل جهاد سازندگی مبتنى بر آگاهى ایشان به نیازها و کاستى‏هاى جامعه به‌خصوص جامعه روستایى بود، ضمن بررسى بستر تاریخى اقتصاد ایران با تکیه بر اقتصاد کشاورزى و روستایی به بررسى عوامل ضرورى و حتمى اجتماعى و اقتصادى تشکیل جهاد سازندگی از دیدگاه توسعه پرداخته شده و سپس جایگاه بالقوه نهاد با توجه به ضرورت‌هاى اجتناب‏ناپذیر توسعه اقتصادى و توسعه اقتصاد عشایر مطرح شده است و نهایتاً در دیدگاه ملى جایگاه جهاد در نظام برنامه‏ریزى کشور مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

در ادامه این فصل تاریخچه تحولات وظایف و تشکیلات جهاد سازندگی به‌طور مفصل بررسى مى‏‌شود. به‌منظور تسهیل این شناخت، دوران تحول تشکیلاتى به شش دوره تقسیم و وضعیت هر دوره توصیف شده است. در انتها فعالیت‏هاى جهاد سازندگی نیز به اعتبار تحول تاریخى، به اعتبار تأثیر و به اعتبار ماهیت تقسیم‌‏بندى و تشریح گردیده است. نگاه تاریخى، جهاد را به جهاد درو، جهاد دفاع مقدس، جهاد خدمات زیربنایى و جهاد فعالیت‌هاى تولیدى تقسیم مى‌‏کند و به اعتبار مأموریت‌هاى جهاد به فعالیت‌هاى اقتصادى و فعالیت‌هاى اجتماعى فرهنگى تقسیم شده است. از نظر ماهیت، فعالیت‌هاى جهاد به فعالیت‌هاى پایه‏‌اى ملى، زیربنایى، تولیدى، جبرانى، ترویجى و سایر فعالیت‌ها طبقه‏بندى شده است. ‌

در فصل چهارم، منطق و روش‏شناسى پژوهش به‌طور تفصیلى مورد بحث قرار گرفته‏ است. به‌طورکلی دو فرایند خاص در این تحقیق دنبال شده است که اولین فرایند آن شناسایی و تبیین شاخص‌هاى نهادى جهاد سازندگی و معرف‌هاى هر یک از شاخص‏ها است. در ابتداى فصل چهارم اقدامات انجام شده از جمله مصاحبه ساختار یافته با تعدادى از رهبران و پیشکسوتان جهاد، استادان دانشگاهى مطلع و تحلیل محتوى نظرات آنان در این رابطه تشریح شده است. در فرایند بعدى، شاخص‌ها و ویژگی‌هاى شناسایى شده به دو روش مطالعه موردى و مطالعه میدانى مورد بررسى قرار گرفته است.

سپس به ترتیب به شرح و تفصیل روش مطالعه موردى و روش مطالعه میدانى مورد استفاده در مطالعه پرداخته شد. ‌

فصل پنجم تا نهم به مطالعه موردى در زمینه‏‌هاى عمران روستایی، امور دام و طیور، امور منابع طبیعى، امور شیلات و آبزیان و صنایع‌دستی (مورد فرش) می‌‏پردازد. براى اینکه برخى از طرح‌های شاخص و برجسته که نماینده مناسبى از شاخص‏هاى نهادى جهاد هستند، مورد توجه و بررسى خاص قرار گیرند، فصل دهم بدین‌مهم اختصاص یافته و چند مورد از این جلوه‏‌ها شامل جهاد در دفاع مقدس، طرح جامع توسعه اسکان عشایر، طرح توسعه همه‏جانبه حوزه ریمله، طرح‌های تکثیر و پرورش میگو، مرکز اطلاع‏‌رسانى جهاد و طرح شرکت تعاونى جنگل‌دارى آذررود، مطرح شده است. ‌

در فصل یازدهم به‏منظور بررسى فرضیه‏‌هاى ده‏گانه تحقیق نتایج پرسش‌نامه‌‏هاى تکمیل شده با استفاده از روش‌هاى آمارى مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج بررسى بیانگر تأیید فرضیه‏‌هاى تحقیق مبنى بر وجود ویژگی‌هاى نهادى در جهاد سازندگی است. ‌

با توجه به اینکه درجه متخلق بودن جهاد به این ویژگى‏ها متفاوت است، در یک بررسى جداگانه رتبه و اهمیت هر یک از ویژگی‌ها در نهادى‌بودن جهاد بررسى شده که نتیجه نشان دهنده ولایت محورى‏، استمرار، ارزش‏مدارى‏، خودباورى‏، مردم‌گرایی، دین‏محورى‏، انعطاف‏پذیرى‏، فرهنگ خاص سازمانى‏، نوآورى‏ و پویائى‏ است. همچنین براى تعیین اینکه هر یک از معرف‌هاى هر ویژگى تا چه حد در بروز و ظهور آن ویژگى در جهاد تأثیر داشته‏‌اند یک بخش تحلیل نیز به آن پرداخته است که نتایج تفصیلى آن در فصل یازدهم آمده است. ‌

در فصل دوازدهم، ضمن ارائه نتایج مطالعات میدانى، به دلیل اهمیتى که مطالعات موردى و اسنادى در این پژوهش داشته، بخش ویژه‏‌اى به ارائه نتایج آن اختصاص یافته است. در ادامه فصل دستاوردهاى نظرى پژوهش، شامل شاخص‏ها و معرف‏هاى جدید معرفى شده و بیانیه آرمانى پیشنهادى و سایر موارد، ارائه شده است.

در پایان این فصل با توجه به اینکه نتایج کلى بررسى نشان می‌دهد که نهاد جهاد سازندگی با برخوردارى از ویژگی‌هاى نهادى، شکل موفقى از تولى‏گرى دولت با رویکرد مردم‌گرایی است، پیشنهادات کلان خاصى براى نظام ادارى کشور ارائه شده و با توجه به اینکه حفظ و تداوم ویژگى نهادى در جهاد متأثر از برنامه‌‏ها، خط‌مشى‏ها و سیاست‏هاى حاکم بر آن است، به بیان پیشنهادات کلان که می‌تواند به این امر کمک کند، پرداخته شده است. ‌

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است.

کتاب مشتمل بر جداول و نمودارهای فراوانی است. در انتهای کتاب پیام حضرت امام(ره) به ملت ایران در مورد تشکیل جهاد سازندگی و نیز زندگی‌نامه‌ایشان ذکر شده است.

منابع و مآخذ هر یک از فصول دوم تا یازدهم در انتهای آن‌ها و مستندات و منابع مکتوب و میدانی مطالب در پاورقی‌های کتاب ارائه شده است.

منابع مقاله

پیشگفتار و متن کتاب.

وابسته‌ها

درآمدی بر نظریه نهادی

آزادسازی، جهانی‌سازی و توزیع درآمد

ظرفیت‌سازی نهادى در جهت تحقق اهداف سند چشم‌انداز پیشنهاد الگوهای نهادسازى در حوزه اقتصاد