عقائد الشيخية

عقائد الشيخية
پدیدآوران	قزويني، علاء‌الدين (نویسنده)
ناشر	دار التوحيد
مکان نشر	لبنان - بيروت
چاپ	1
موضوع	شيخيه - دفاعيه‎ها و رديه‎ها شيخيه - عقايد
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏213‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏8‎‏ع‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

عقائد الشيخية، تألیف علاءالدین قزوینی، کتابی است در رد عقاید غالیان، به‎خصوص رد عقاید فرقه غالی شیخیه که به زبان عربی نوشته شده است.

بنیان فرقه شیخیه توسط شیخ احمد احسائی (1166-1241ق) نهاده شد. پس از مرگ شیخ احمد احسائی، پیروان او، پیرامون سید کاظم رشتی (1212-1259ق) گرد آمدند و با مرگ سید کاظم رشتی، بر سر جانشینی او اختلاف شد و این فرقه به گروه‎هایی مانند کریم‎خانیه و باقریه تقسیم شد.

طرف‎داران شیخیه،درعین‎حالی که همواره کوشیده‎اند خود را شیعه امامی معرفی کنند، عقایدی دارند که مشکل بتوان آنها را با عقاید شیعه امامی یکی دانست. شیخیه در عقاید خویش در مواردی چند دچار انحرافاتی شده‎اند. از آن جمله می‎توان به‎ بحث معاد جسمانی و غلو در مورد جایگاه پیامبر(ص) و امامان(ع)، رکن رابع، حیات‎ جسمانی امام عصر(عج) اشاره کرد.

انگیزه تألیف

نویسنده درباره انگیزه نوشتن کتابش می‎گوید: برخی از برادران ایمانی در شهر خراسان درخواست کردند که کتابی درباره عقاید غالیان و عملکرد ائمه نسبت به آنان را برایشان بنویسم؛ لذا دعوت آنان را اجابت نموده و دست‎ به ‎قلم شدم.

ساختار

کتاب با مقدمه‎ای مختصر از مؤلف آغاز شده و به دنبال آن محتویات کتاب در شانزده مسئله مطرح شده است.

گزارش محتوا

غلو در لغت به معنای بالا بردن و از حد گذشتن است؛ به‎عبارت‎دیگر، غلو تجاوز کردن از حد و اندازه است و در اصطلاح به معنای بالا بردن چیز یا کسی از جایگاه عبودیت و رساندن او به جایگاه ربوبیت است.

غلات کسانی هستند که پیامبر(ص) و ائمه(ع) را به مقام خدایی می‎رسانند. اینان کسانی هستند که امیرالمؤمنین علی(ع)، حکم قتل برایشان صادر نمود و ائمه آنان را مسلمان نمی‎دانند.

تفویض دارای معانی متعددی است که یکی از آن‎ها به معنای غلو است؛ به این معنا که خداوند برخی از امور اداره جهان را به‎صورت کلی یا بخشی از آن را به پیامبر(ص) و ائمه(ع) واگذار نموده است؛ به‎گونه‎ای که آن بزرگواران عهده‎دار آفرینش موجودات، روزی دادن و مرگ‎ومیر آنان به‎صورت مستقل یا با همکاری و شراکت خدای متعال هستند.

شیخیه و تابعین شیخ احمد احسائی کسانی هستند که به غلو مبتلا شدند و آل‎محمد(ص) را به مقام خدایی رساندند؛ بدین منظور میرزا موسی احقاقی اسکوئی که یکی از شاگردان سید رشتی و از شیوخ شیخیه است، می‎گوید: «من وقتی به‎دقت به اخبار و روایات نگاه می‎کنم، بی‎تردید درمی‎یابم که خداوند بسیاری از امور خود را به آن‎ها تفویض نموده است؛ اموری چون خالقیت، رازقیت، مرگ‎ومیر. وقتی به مردم می‎گویی: میکائیل مسئول ارزاق، عزرائیل مسئول مرگ و جبرئیل عهده‎دار خلق است به‎راحتی این مسئله را می‎پذیرند؛ درصورتی‎که این‎ها همگی خدمت‎گزار و نوکران ائمه(ع) هستند و زمانی که گفته می‎شود: امیرالمؤمنین(ع)، ولی خداوند است؛ اوست که عهده‎دار اموری چون آفرینش، زنده کردن و میراندن موجودات به اذن خداوند است، به آسمان می‎پرند و پا به زمین می‎کوبند؛ به‎گونه‎ای که فکر می‎کنی عقلشان پریشان و زایل شده است...».

نویسنده می‎نویسد: وقتی به میرزا گفته می‎شود: چگونه جبرئیل، میکائیل و عزرائیل عهده‎دار چنین مسئولیت‎هایی هستند؟ درحالی‎که خداوند خود در آیه چهلم از سوره روم می‎فرماید: اَللّٰهُ اَلَّذِي خَلَقَكمْ ثُمَّ رَزَقَكمْ ثُمَّ يمِيتُكمْ ثُمَّ يحْييكمْ هَلْ مِنْ شُرَكٰائِكمْ مَنْ يفْعَلُ مِنْ ذٰلِكمْ مِنْ شَيءٍ سُبْحٰانَهُ وَ تَعٰالىٰ عَمّٰا يشْرِكونَ (خداست که شما را آفرید، آنگاه به شما روزی داد، سپس شما را می‎میراند و پس‎ از آن شما را زنده می‎کند؛ آیا از معبودان شما کسی هست که چیزی از این [کارها] را انجام دهد؟ او منزّه و برتر است از اینکه به او شرک ورزند) و امثال این آیه که خلق و رزق و احیاء و اماته را منحصر به خدا می‎دانند، وی از این آیات روی برمی‎تابد و متمسک به روایات ضعیفی که غالیان در کتب خود نقل کرده‎اند، می‎شود.

سید کاظم رشتی که دومین شخصیت بعد از احسائی در فرقه شیخیه است، می‎گوید: حضرت علی(ع) خود فرموده: «... أنا ولي الله في أرضه و المفوض إليه أمره و الحاكم في عباده... أنا أحيي و أميت و أنا أخلق و أرزق...» (من ولی و جانشین خداوند در زمینش هستم. من آن‎کسی هستم که خداوند امرش را به من تفویض نموده است. من حاکم در میان بندگانش هستم... من زندگانی می‎بخشم و می‎میرانم. من می‎آفرینم و روزی می‎دهم...». او می‎گوید: این عباراتی که از زبان حضرت علی(ع) صادر شده، صریح در این است که این افعال بر وجه حقیقت به آن حضرت منسوب است، نه بر وجه مجاز، آن‎چنان‎که برخی تصور نموده‎اند

نویسنده بعد از این نظریه شیخیه، به نظر شیعه در این‎باره اشاره نموده است.

بسیاری از ائمه دیگر نسبت به غلات و مفوضه علمکرد بسیار سخت‎گیرانه داشته؛ به‎گونه‎ای که آنان را در سلک کفار و مشرکین جای داده‎اند. امام صادق(ع) در این‎باره می‎فرماید: ما بنده خدا هستیم. او ما را خلق کرد و برگزید. سوگند به خدا ما هیچ حجتی بر خدا نداریم و هیچ برائتی از ناحیه خدا با ما نیست. ما مى‏میریم و در مقابل خدا برپای داشته شده و مورد سؤال واقع می‌‏شویم. کسی که غلات را دوست بدارد، دشمن ماست و کسى که غلات را دشمن بدارد دوست ماست. غلات کافرند و مفوضه مشرکند. لعنت خداوند بر غلات باد.

شیخیه، در‎ حق‎ رسول‎ خدا و ائمّه اطهار(ع)، بسیار غلو کرده و ایشان را علل اربعه‎ برای‎‎ مخلوقات‎ دانسته‎اند. شیخ احمد احسائی در این‎باره می‎نویسد: علت فاعلیه و مادیه ایشانند... علت‎ صوری نیز ایشانن... و علت غایی هم ایشانند؛ زیرا که همه اشیای عالم به‎خاطر‎ ایشان خلق شده است.

نویسنده در جواب از مطالب فوق می‎گوید: با مراجعه به قرآن عظیم یقین حاصل می‎شود که فاعل این عالم و خالق و مدبر آن فقط خداوند است. روایات نیز این را تأیید می‎کنند. علاوه بر آن امام صادق(ع) و دیگر ائمه فرموده‎اند: هرکس بگوید که ائمه به امر خداوند می‎آفرینند، یقیناً کافر شده است.

شیخ احمد احسائی معتقد است آل‎محمد(ص) معانی صفات الهی و وجه‎اللهی هستند که اولیای الهی‎ به آن متوجه می‎شوند؛ بنابراین معنای تسبیح، تحمید، تکبیر و تهلیل، اهل‎بیت(ع) هستند. شاگرد او سید رشتی می‎گوید: «الله» به پیامبر و «رحمان» به وصی او اختصاص یافته است. او معتقد است وقتی «یا الله» گفته می‎شود در واقع «یا محمد» گفته شده است و وقتی «یا محمد» گفته می‎شود به معنای «یا الله» است... به‎طور خلاصه آنان معتقدند که جایز نیست برای خداوند لفظ و صفتی باشد؛ بنابراین ضمیر «هاء» در تمام مواضع قرآنی، به پیامبر و ائمه بازمی‎گردد؛ زیرا شأن خداوند بزرگ‎تر از این است که با عبارت یا اشاره‎ای از او تعبیر و به او اشاره شود.

آنان می‎گویند: ملائکه و پیامبران علم خود را از امام علی(ع) آموخته‎اند. این اعتقاد نه‎تنها مخالف ضروریات دین است، بلکه در روایات فریقین نیز آمده که ملائکه علم خود را از خداوند و وصی علمش را از نبی(ص) می‎گیرد. خداوند در این‎باره می‎فرماید: وَ عَلَّمَ آدَمَ اَلْأَسْمٰاءَ كلَّهٰا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى اَلْمَلاٰئِكةِ فَقٰالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمٰاءِ هٰؤُلاٰءِ إِنْ كنْتُمْ صٰادِقِينَ قٰالُوا سُبْحٰانَك لاٰ عِلْمَ لَنٰا إِلاّٰ مٰا عَلَّمْتَنٰا إِنَّك أَنْتَ اَلْعَلِيمُ اَلْحَكيمُ (بقره: 31-32) (و خدا همه نام‎ها [یِ موجودات] را به آدم آموخت؛ سپس [هویت و حقایق ذات موجودات را] به فرشتگان ارائه کرد و گفت: مرا از نام‎های ایشان خبر دهید، اگر [در ادعای سزاوار بودنتان به جانشینی] راستگویید. گفتند: تو از هر عیب و نقصی منزّهی، ما را دانشی جز آنچه خودت به ما آموخته‎ای نیست، یقیناً تویی که بسیار دانا و حکیمی).

یکی دیگر از عقاید فرقه غالی شیخیه این است که آن‎ها می‎گویند: نزول وحی بر پیامبر(ص) با اذن و امر حضرت علی(ع) بوده است. سید رشتی در این‎باره می‎گوید: هیچ‎وقت جبرئیل بر پیامبر(ص) وارد نشد، مگر اینکه از حضرت علی(ع) اجازه گرفت و همواره او به اذن حضرت علی(ع) بر پیامبر وارد می‎شد. نویسنده، این عقیده غالیان و عقاید دیگر آنان را درباره پیامبر(ص) و ائمه(ع)، مفصلا نقد می‎کند.

وضعیت کتاب

پاورقی‎ها به ذکر منابع مطالب کتاب و نیز توضیح برخی از ابهامات آن اختصاص یافته است.

روش نویسنده در پاورقی‎ها چنین است که ابتدا نام نویسنده آن منبع را ذکر کرده و به دنبال آن نام کتاب را آورده است.

فهرست محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. باقری، علی‎اکبر، آرای کلامی شیخیه، مجله معرفت کلامی، زمستان 1389، شماره 4، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز).