درسنامه مناسک حج

درسنامه مناسک حج
پدیدآوران	فلاح‎‌زاده، محمدحسین (نويسنده)
ناشر	مشعر
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1390 ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-540-232-5
زبان	فارسی
تعداد جلد	1

درسنامه مناسك حج، اثر محمدحسين فلاح‌زاده (متولد 1338ش) است كه در آن، احكام و مناسك عمره و حج را در قالب چند درس تنظيم كرده است.

ساختار

كتاب حاضر، از مقدمه معاونت امور فرهنگى مديريت آموزش بعثه مقام معظم رهبرى و مقدمه نويسنده و متن اصلى (شامل 12 درس) تشكيل شده است.

كتاب حاضر به شكل درسى تنظيم شده است و نويسنده در آغاز هر درس، هدف‌هاى آموزشى آن را مشخص كرده و در پايان، پرسش‌هايى براى خودآزمايى فراهم آورده است.

نويسنده در اثر حاضر، احكام فقهى را به شكل غير استدلالى آورده و احكام اجماعى و مورد قبول همه مراجع را ذكر كرده و از ذكر موارد اختلافى، جز در مواردى اندك، خوددارى ورزيده است.

گزارش محتوا

درباره ويژگى‌ها و محتواى اين كتاب، توجه به نكات زير مفيد است:

1. نويسنده در مقدمه‌اش با يادآورى اين نكته كه يكى از مباحث اساسى و مورد نياز زائران بيت‌الله الحرام، مناسك عمره و حج است، افزوده است: بر اساس اين نياز، بخشى از فرصت روحانیان معظم كاروان‌ها نيز بايد به آموزش اين مسائل اختصاص يابد و نوشته حاضر، يكى از متون آموزشى حج تمتع است كه به موضوع مناسك حج پرداخته و بر اساس سرفصل‌هاى مصوب كه پيش‌تر منتشر گرديده، تدوين شده است.

   او دو نكته را مورد تأكيد قرار داده است:

   الف)- چون اين اثر، اولين تجربه در اين راستاست و بر اساس سرفصل‌هاى از پيش تنظيم‌شده تدوين گشته، حجم برخى از دروس بيش از فرصت يك جلسه و برخى ديگر كمتر از آن است؛

   ب)- چون فعلاً فرصت پرداختن به فتاواى همه مراجع معظم تقليد نبود، لذا اين نوشته بيشتر به احكام عمومى و اتفاقى پرداخته و در برخى از موارد نيز به تفاوت فتاواى مراجع اشاره شده است.

2. نويسنده تحت عنوان حساب‌رسى اموال، تأكيد كرده است: لباس احرام بايد مباح باشد و قربانى نيز اين چنين است، بلكه هرچه در اين سفر خرج مى‌شود از مال حلال باشد؛ هرچند زائران خانه خدا، به‌طور غالب، افراد تلاش‌گرى هستند و با كار و دريافت مزد حلال و پس‌انداز مازاد بر مخارج سال، براى اين سفر ثبت نام كرده‌اند و هرگز مالى كه غصبى باشد ندارند، ولى گاهى بر اثر برخى كوتاهى‌ها وجوه شرعى واجب، مثل خمس و زكات را نپرداخته‌اند كه لازم است پيش از سفر به اين امر مهم توجه داشته باشند و چنانچه تاكنون حساب‌رسى اموال نداشته‌اند، با مراجعه به دفتر مرجع تقليد خود يا نماينده وى يا لااقل به روحانى كاروان مراجعه و نسبت به اين مسئله اقدام كنند و چنانچه چيزى بابت خمس يا زكات يا ساير وجوه شرعى بدهكار شدند، بپردازند و با خيالى آسوده به اين سفر اقدام كنند و چنانچه بدهى آن‌ها زياد باشد، كه اكنون قدرت پرداخت همه آن را نداشته باشند، مى‌توانند مهلت بگيرند و در آينده بپردازند
3. نويسنده در پاسخ اين پرسش: «چرا حج تمتع به اين نام ناميده مى‌شود»؟ نوشته است: حج تمتع نوعى از حج است كه وظيفه افراد بيرون از مكه كه از فاصله 16 فرسخ يا بيشتر مى‌آيند، مى‌باشد و علت نام‌گذارى آن، اين است كه تمتع به معناى لذت بردن، بهره‌مند شدن است و چون در اين نوع از عمره و حج در مدتى كه انسان از احرام عمره خارج مى‌شود تا زمانى كه بار ديگر براى حج محرم مى‌شود كارهايى كه به سبب احرام، حرام شده بود، از جمله زن و مرد بر يكديگر، حلال مى‌شود
4. طواف و ساير اعمال عمره، از عبادات است و بايد با نيت باشد؛ يعنى گشتن به دور كعبه بايد به قصد طواف و براى اطاعت دستور خداوند باشد
5. حاجى براى قربانى مى‌تواند خودش حيوان را ذبح كند و مى‌تواند به شخص ديگرى نيابت بدهد تا او از طرفش حيوان را ذبح كند. پس نيابت در قربانى براى كسى كه خودش توانايى ذبح دارد، اشكال ندارد، ولى بايد توجه داشت كه در سال‌هاى اخير و در كشتارگاه‌هاى جديد، به جهت ازدحام، همه حجاج نمى‌توانند به كشتارگاه بروند و زن‌ها را نيز راه نمى‌دهند... همچنين نويسنده در مورد مصرف قربانى نكته مهمى را يادآور شده است: احتياط مستحب است، قربانى را سه قسمت كنند: يك قسمت آن را هديه بدهند؛ قسمت ديگر را صدقه بدهند و باقى‌مانده را بخورند.

   يادآورى: برخى از فقها اين احتياط را لازم دانسته‌اند، ولى امروزه عمل به احتياط دشوار است؛ چون تمام قربانى‌ها با دستگاه‌هاى مكانيزه بسته‌بندى مى‌شود و براى استفاده مردم فقير برخى از كشورها فرستاده مى‌شود و برداشتن و تقسيم آن‌ها دشوار و گاهى غير ممكن است.

6. نويسنده در بحث كفارات محرمات احرام با بيان اين مطلب كه حرمت عمل، حكم تكليفى است و وجوب كفاره، حكم وضعى است، افزوده است: چنانچه ارتكاب محرمات از روى ناچارى و با عذر باشد، حكم تكليفى برداشته مى‌شود، ولى حكم وضعى همچنان باقى است؛ يعنى هرچند آن عمل به جهت معذور بودن مكلف، گناه محسوب نمى‌شود، ولى وجوب كفاره ساقط نمى‌شود؛ مانند:

- زير سايه رفتن يا ماشين سقف‌دار سوار شدن، درحالى‌كه ماشين ديگرى وجود ندارد و براى زائر نيز اين امكان وجود ندارد تا با وسيله‌اى ديگر برود. در اينجا حركت زير سايبان حرام نيست، ولى كفاره يك گوسفند واجب است.

- پوشيدن لباس دوخته براى كسى كه به جهت مشكلى ناچار است لباس دوخته بپوشد، مثل بيمارى كه بايد جوراب يا دستكش طبى دوخته بپوشد.

- استفاده از كِرِم معطر براى كسى كه به جهت بيمارى پوستى بايد در حال احرام نيز استفاده كند

وضعيت كتاب

در آغاز اين كتاب، فهرست تفصيلى مطالب آمده، ولى متأسفانه فهرست‌هاى فنى و حتى فهرست منابع تنظيم نشده است.

با تأسف، بايد گفت كه كتاب حاضر، مستند نيست و نويسنده محترم، هيچ ارجاعى به هيچ كتابى ذكر نكرده، جز يك مورد كه به كتاب صحيفه نور استناد شده و آن هم مربوط به مقدمه معاونت امور فرهنگى مديريت آموزش بعثه مقام معظم رهبرى است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

درسنامه احکام مبتلا به حجاج