امام مهدی در آیینه قلم
| امام مهدی در آیینه قلم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جمعی از نویسندگان (نويسنده) |
| ناشر | موسسه اطلاع رسانی اسلامی مرجع |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1388 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-8704-280 |
| موضوع | محمد بن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق. - کتابشناسی مهدویت - کتابشناسی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | Z 8782 /الف8 |
امام مهدى(عج) در آينه قلم (كارنامه منابع پيرامون امام مهدى(عج) و مهدویت) تهيه شده توسط پايگاه اطلاع رسانى سراسرى اسلامى (پارسا) با مشاركت بنياد فرهنگى حضرت مهدى(عج) و انشارات مسجد مقدس جمكران، كتاب‌شناسى كتب مهدویت مى‌باشد. كتاب با انگيزه معرفى آثار مرتبط با موضوع مهدویت، به زبان فارسی و در سال 1388ش تدوين گرديده است.
ساختار
كتاب با مقدمه مدير مؤسسه پارسا در بيان سابقه تأليف در موضوع مهدویت آغاز و مطالب در سى و پنج عنوان، در دو جلد، به شناسايى، مأخذشناسى و موضوع‌بندى بيش از هفت هزار و پانصد منبع مرتبط با امام مهدى(عج) و مهدویت پرداخته است كه حدود نيمى از اين منابع، داراى چكيده‌هاى راهنما مى‌باشند.
منابع اين كتاب‌شناسى‌ها شامل كتاب، مقاله (اعم از مقاله، نشريات و دايرةالمعارف) و مجموعه مقالات و پايان نامه‌ها است و اغلب منابع با مراجعه مستقيم، شناسايى شده و به ذكر نام يك منبع در فهرست‌ها بسنده نشده است.
كتاب، داراى لوح فشرده‌اى بوده كه بيش از هشت هزار نسخه از منابع را معرفى و چكيده كتب را ارائه كرده است.
نسخه مكتوب، از يك بخش اصلى، ضميمه، فهرست‌واره‌هاى فنى و نمودارها شده است.
فهرستواره‌ها بر اساس حروف الفبا تنظيم شده است كه با مراجعه به آن‌ها مى‌توان به صورتى روش‌مند، از اطلاعات كتب و منابع استفاده نمود.
سعى شده است تا از هر منبعى كه از نظر موضوعى در قلمرو مهدویت قرار گرفته، استفاده شده و اعمال سليقه در دست‌چين كردن اطلاعت صورت نگيرد.
در تدوين اصطلاح‌نامه، بيشترين موضوعى كه هر منبع به آن پرداخته، مورد توجه قرار گرفته است.
برخى از منابعى كه تحت عنوان پايان‌نامه آمده، كارهاى تحقيقاتى است كه توسط برخى نهادهاى دانشگاهى انجام شده و به عنوان رساله پايان تحصيل نمى‌باشد.
در اين اثر، منابع گوناگونى؛ همچون كتاب، مقالات نشريه، مقاله مجموعه، مقاله دايرةالمعارف و پايان‌نامه معرفى شده‌اند و اين تنوع منابع، باعث شده كه برخى از عناوين تكرارى، معرفى شوند چرا كه در مجموعه‌هاى مختلف به چاپ رسيده‌اند.
هر كتاب، فقط يك‌بار معرفى شده و تعدد مشخصات آن؛ مانند: نوبت چاپ و سال نشر باعث معرفى مجدد آن نشده است؛ مگر آن كه ويژگى خاصى در معرفى دوباره منبع وجود داشته باشد، مانند آن كه يك كتاب و ترجمه‌اش جداگانه معرفى شوند، يا كتاب در دو چاپ مختلف داراى محقق يا شارح متفاوت باشد و يا توسط ناشران مختلف به چاپ رسيده باشد.
گر چه برخى از مجموعه‌ها، اختصاص به مهدویت ندارند؛ ولى به جهت معرفى مقاله از آن‌ها، معرفى گرديده‌اند.
تقسيم‌بندى بدنه منابع، به صورت موضوعى است و چينش آن بر اساس «موضوع»، «پديدآورنده» و «عنوان» به ترتيب الفبايى شكل گرفته است.
هر واحد اطلاعاتى، با يك شماره پياپى مشخص شده و شامل سه قسمت اصلى است:
الف) مأخذشناسى: شامل شش قسمت:
1- پديدآورنده: كه به جهت دقيق‌تر كردن نقش پديدآورندگان و عرضه اطلاعات بيشتر، با ديد جزئى‌ترى به آن‌ها نگريسته شده است. از جمله اين كه:
- از ميان نقش‌هاى مختلفى كه ذيل عنوان پديدآورندگان مورد توجه قرار مى‌گيرد، پنج نقش اصلى شامل: نويسنده، ناقد و توصيف كنند، كتاب‌نامه‌نويس، مصاحبه‌شونده و به كوششِ (در موارد خاص) در سرشناسه و قبل از عنوان اثر ذكر شده‌اند و از بقيه پديدآورندگان كه در حقيقت كمك پديدآورنده به حساب مى‌آيند، پس از عنوان ياد شده است.
- اگر يكى از پديدآورندگان داراى همكار باشد، نام او پس از عنوان آمده و كليه نام‌ها، بر اساس بانك مستند مشاهير «پارسا» مستندسازى شده است.
- همه القاب مثل: شيخ، دكتر، آيت‌الله و... حذف شده است؛ ولى لقب «سيد» در كليه موارد ذكر گرديده؛ مگر در مواردى كه تشخيص داده نشده و يا افراد مورد بحث كه به هى‌چوجه به سيادت مشهور نبوده‌اند.
- در مورد نام‌هايى كه به صورت اختصارى ثبت شده‌اند، در صورت عدم شناسايى نام كامل، به نام اختصارى اكتفا شده است.
- در نام‌هاى لاتين، در اكثر موارد، نام اختصارى وسط حذف شده و حرف‌گردانى بعضى از نام‌ها، به علت نداشتن منابع كافى در مورد مستند اين نام‌ها در فارسی، به صورت تحت‌اللفظى صورت گرفته است.
2- عنوان: پس از سرشناسه قرار گرفته و شامل جزئيات زير است:
- چنانچه اثرى عنوان فرعى هم داشته باشد، پس از عنوان اصلى آمده و در صورتى كه عنوان روى جلد با عنوان مندرج در صحفه عنوان، اختلاف داشته، صفحه عنوان ملاك قرار گرفته و تفاوت آن با روى جلد، در ملاحظات ذكر شده است.
- عنوان منابع انگليسى، فرانسوى و تركى استانبولى به فارسی ترجمه شده و در عنوان اصلى ذكر گرديده است و عنوان لاتين آن‌ها جداگانه آمده است.
- در مورد كتاب‌هاى فارسی كه عنوان لاتين داشته‌اند، عناوين لاتين آن‌ها نيز عيناً از خود منبع اخذ و ثبت شده است.
- عناوين مقالات مجموعه‌ها به همراه نام نويسندگان آن‌ها، پس از مشخصات كتاب‌شناختى، آن مجوعه ذكر گرديده است.
- در مقالات مجموعه، عنوان مجموعه‌اى كه مقاله معرفى شده در آن به چاپ رسيده، پس از عنوان مقاله آمده و يا در ملاحظات، مشخصات آن ذكر گرديده است.
3- مشخصات اثر: پس از ذكر كمك پديدآورندگان، مشخصات كتاب‌شناختى يك اثر ذكر گرديده كه شامل: تعداد و شماره جلد، محل نشر، ناشر، تعداد صفحه، زبان، شمارگان (تيراژ)، قطع، نوع جلد و بهاى آن است. آن گاه فهارس، منابع، كتاب‌نامه، عكس، نمودار و... ذكر شده و چنانچه منبعى داراى مقدمه يا ضميمه باشد، ذكر گرديده و در پايان، محل نگهدارى منابع آمده است.
4- محل نگهدارى: عنوان محلى است كه منابع در آن‌جا فيش‌بردارى شده‌اند.
5- ارتباطات محتوايى: عنوان اصلى متن مبدأ در ترجمه، نقد و توصيف، شرح و تصحيح و... در اين قسمت ذكر شده است. براى اين منظور، از عبارت: عنوان متن شرح شده، نقد شده و... استفاده شده است. همچنين مدخل‌هاى وابسته به هر يك از منابع (در صورت آمدن در اين كتاب) با عنوان: «آثار پيرامون اين اثر»، مشخص شده است.
6- كد: پس از اطلاعات كتاب‌شناختى، در صورتى كه كتابى داراى شابك باشد، ذكر گرديده است. «كد پارسا» كه براى هر مدخل ذكر شده و در پايان آمده، شماره‌اى است كه از طريق آن مى‌توان به اطلاعات اثر مورد نظر بر روى شبكه اينترنتى دسترسى پيدا كرد.
7- ملاحضات: هر نكته خاصى كه ذكر آن درباره يك اثر لازم است، در آن بيان شده است.
ب) نمايه‌هاى موضوعى: كليه منابعى كه فرايند مأخذشناسى در مورد آن‌ها انجام پذيرفته، با استفاده از زبانِ كنترل شده، نمايه‌سازى شده‌اند.
برخى منابع داراى موضوعات متعددى هستند: يكى اصلى و بقيه فرعى؛ در اين موارد، نمايه‌هاى موضوعى به دو صورت آمده است: نمايه اصلى با حروف برجسته و نمايه‌هاى فرعى، با حروف معمولى به نمايش درآمده است و هر كدام از اين نمايه‌ها، با علامت (؛) از يكديگر جدا شده‌اند. همچنين در ذيل بعضى موضوعات، آثار ارجاعى با علامت فلش معرفى شده‌اند؛ اين بدان معنى است كه نمايه اصلىِ اثر، در ذيل موضوع ديگرى قرار دارد كه به آن ارجاع شده است.
ب) چكيده‌نويسى: متونى كه از ويژگى پژوهشى و علمى بالاترى برخورار بوده‌اند، چكيده شده‌اند.
مقصود نويسندگان از چكيده‌نويسى آن است كه يافته‌هاى مهم يك اثر، به اختصار اما كامل، در اختيار پژوهش‌گر قرار بگيرد.
چكيده‌ها عمدتاًً از نوع توصيفى و گاه توصيفى- تشريحى و تابع اصول و قواعد كلى زير است:
- تعداد كلمات آن محدود و معمولا از دويست و پنجاه كلمه تجاوز نمى‌كند.
- از هر نوع نقد، نظر و ارزش‌گذارى درباره متن چكيده شده (جز در موارد بسيار اندك)، خوددارى شده است.
- تمام موضوعات مهمى كه به صورت جانبى در متن اثر، مورد بحث قرار گرفته‌اند، از طريق كليدواژه معرفى شده‌اند. اين كار به پژوهش‌گران اين امكان را مى‌دهد تا مطالب مورد نياز خود راحتى در ميان آثار و منابعى كه هيچ گونه گمانى نسبت به آن‌ها نمى‌رود، پيدا كنند.
- براى يكسان‌سازى چكيده‌ها، الگوى واحدى طراحى شده است تا تمام منابع در آن معرفى شوند. در اين الگو، چكيده با جمله‌اى آغاز مى‌شود كه آيينه تمام‌نماى كتاب باشد.
در «ادامه» كه بدنه اصلى چكيده را تشكيل مى‌دهد، مواردى همچون انگيزه تأليف، مذهب و روش نويسنده، اهم مطالب و نتايج كتاب و گاه برخى اطلاعات جانبى ارائه شده است. در پايان نيز، در صورت لزوم، به سرفصل‌ها و عناوين كتاب اشاره شده است.
چينش مدخل‌ها، بر اساس حروف الفبايى نام «پديدآورنده» و پس از آن، مطابق با ترتيب الفبايى «عنوان» شكل گرفته است.
در ابتداى كتاب، نكاتى پيرامون نحوه استفاده از مطالب تحت عنوان «راهنماى استفاده كنندگان» ذكر شده است.
گزارش محتوا
در بخش اصلى، منابع مربوط به شخصيت، فضايل، مقامات، سيره و تاريخ زندگانى امام مهدى(ع) و انديشه‌هاى كلامى مربوط به مهدویت آمده است.
در جلد اول، بخش اول، منابع مربوط به آثار وجودى امام زمان(عج) و فوايد انديشه مهدویت ارائه گرديده است. برخى از منابع مرتبط با اين بخش، در شاخه فلسفه مهدویت آمده است.
دوم، در سه بخش، آثار مربوط به آخرالزمان كه شامل ديدگاه‌هاى روايى، اسطوره‌شناسى، نگاه اقوام و اديان به پايان جهان و فتنه‌هاى آخرالزمان مى‌باشد، را شناسايى كرده است:
1- مباحث نظرى در خصوص وضعيت جهان و مشكلات آن و طرح‌هاى مربوط به حل اين مشكلات با تكيه بر مبحث مهدویت و پايان تاريخ و همچنين مباحث مربوط به فلسفه تاريخ، تغيير تاريخ، فتوريسم يا آينده‌شناسى و انسان آخرين.
2- آثار مربوط به نشانه‌هاى پايان يافتن جهان قبل از برپاشدن قيامت از ديدگاه قرآن و روايات.
3- نوشته‌هاى مربوط به مسأله رجعت.
بسيارى از اين منابع كه با نشانه‌هاى ظهور مرتبط بوده، در فصلى جداگانه آمده است.
كليه منابع مربوط به ادعيه امام مهدى(عج) كه براى سلامتى و فرج ايشان وارد شده، در سوم آمده است.
در چهارم، ارتباط با امام مهدى(عج) بررسى شده است.
پنجم، در دو بخش ارائه شده است:
1- منابع مربوط به برخى از دوستداران خاص امام زمان(عج).
2- آثار مرتبط با زندگى‌نامه، حالات و روابط نايبان و وكلاى خاص امام زمان(عج) و مباحث نظرى نيابت و وكالت.
آثار مربوط به اقامتگاه و محل زندگانى امام عصر(عج) و مكان‌هايى كه به نحوى به ايشان منتسب است؛ مانند سرداب سامرا و مكان‌هايى كه به عنوان مقام امام زمان(عج) در برخى از بلاد اسلامى معرفى شده‌اند، در ششم آمده است.
در هفتم و هشتم، منابع مربوط به امام حسن عسکری(ع)، مفهوم‌شناسى انتظار و وظايف منتظران آمده است.
بسيارى از منابع اين شاخه، با آثار بخش غيبت و ظهور مرتبط است.
آثار مربوط به اثبات وجود امام مهدى(عج)، منابع پاسخ‌گويى به شبه‌هايى كه در اين باره شده و آثار مربوط به بحث‌هاى كلامى مهدویت در نهم آمده است.
توقعيات و روايات مهدويه در دهم آمده و يازدهم به توصيف جامعه آرمانى منتظران و جامعه‌اى كه در پرتو انديشه مهدویت تربيت مى‌شود، پرداخته و جامعه آرمانى مهدویت را با اتوپيا و آرمان شهر غربى مقايسه كرده‌اند.
منابع مربوط به لزوم ايجاد حكومت اسلامى در عصر غيبت، راه‌هاى اجراى عدالت و توصيف جامعه عدالت‌محور در بستر فرهنگ مهدویت، بيان ويژگى‌هاى جامعه اسلامى در عصر غيبت، مفهوم حكومت در مذهب شيعه و موضوعاتى؛ مانند دموكراسى، صلح، امنيت، آزادى، عدالت، حكومت مستضعفان، ولايت فقيه و انقلابات شيعى در دوازدهم آمده است. اين شاخه مرتبط به حكومت امام مهدى(عج) است.
سيزدهم، در دو بخش، منابع مربوط به تحقق حكومت، اهداف حكومت و طرح‌هاى حضرت براى بهبودى وضع بشر را شناسايى كرده است:
1- بحث از جامعيت و جهان‌شمولى انديشه موعود و برترى آن بر ديگر فرضيه‌هاى جهانى‌شدن و همچنين مباحث مربوط به آينده سياسى جهان و تحقق حكومت ايده‌آل شيعى.
2- آثار مربوط به انقلاب و پيروزى امام مهدى(عج) و زمينه‌سازان، همراهان و كمك‌كنندگان آن حضرت؛ مانند زنان، جوانان، ايرانيان و اقشار مختلف.
برخى از منابع اين شاخه، به بخش ظهور هم مربوط مى‌شود.
در چهاردهم آثار مربوط به دشمنان امام زمان(عج) شناسايى شده و در پازدهم، منابع جامعى كه ابعاد مختلف زندگى امام زمان(عج) را از ولادت تا غيبت كبرى در برمى‌گيرد، آمده است.
شانزدهم، مختص به منابع مرتبط با سيره امام مهدى(عج) بوده و در هفدهم، آثارى آمده است كه بر معرفت امام زمان(عج) تأكيد كرده و راه‌هاى شناخت دوازدهمين امام را ارائه مى‌كند.
پاسخ به شبه‌هاى مربوط به طولانى شدن عمر امام(عج) در هجدهم آمده است.
آثار مربوط به ظهور امام مهدى(عج) در نوزدهم و دل نوشته‌هاى دوستداران امام(عج) در وصف غربت محبوب‌شان در بيستم، آمده است.
در دو بخش پايانى، منابعى كه پيرامون غيبت امام(عج)، گسترش انديشه مهدویت و آثار فرهنگى آن نوشته شده، شناسايى گرديده است.
جلد دوم، بخش اول، احاديث و آيات درباره نشانه‌ها، ويژگى‌ها و خصوصيات شخصى حضرت مهدى(عج) آمده است.
در دوم، فلسفه مهدویت و در سوم، بيان داستان‌ها و روايات در خصوص معجزه و اعمال شگفت‌آور حضرت مهدى(عج) آمده است. اين شاخه، مرتبط با بخش‌هاى ملاقات با امام مهدى(عج)، فضايل، مدح و ثناى امام مهدى(عج) است.
آثار مرتبط با آسيب‌شناسى مهدویت، تاريخ مهدویت، خاتميت، شيعه، منابع مرجع مهدویت و مهدویت در غرب در چهارم، آمده است.
در پنجم و ششم، منابعى كه پيرامون گفتمان مهدویت و مادر امام زمان(عج) نوشته شده آمده و هفتم، حاوى اشعار و متن‌هاى ادبى در بيان فضايل و مناقب حضرت مهدى(عج) است.
در هفتم، در سه بخش بابيه، بهائيه و شيخيه، ردّيه‌هايى كه بر مدعيان مهدویت نوشته شده، شرح حال و اعتقادات ادعاكنندگان، آمده است.
ملاقات با امام مهدى(عج) در هشتم آمده و در دهم، آثار مربوط به ديدگاه اديان زنده جهان و فرق اسلامى درباره امام مهدى(عج)، ديدگاه غربیان درباره مهدویت و موعودگرايى و نظريه‌هاى تطبيقى درباره مهدویت آمده است.
در يازدهم، منابع مربوط به ديدگاه‌هاى فرقه‌ها، اديان، گروه‌ها، كتب مقدس و شخصيت‌ها درباره كليت انديشه مهدوى و اثبات اصالت عمومى اين عقيده به همراه مباحث تطبيقى آمده است.
گزارشى از جشن‌هاى نيمه شعبان در دوازدهم و منابع مربوط به مباحث نظرى و وكالت در سيزدهم آمده است.
آخرين بخش، مختص به گزيده كتاب‌هايى است كه داستان زندگى امام مهدى(عج) را به زبان ساده براى كودكان به نگارش در آورده و يا به زبان شعر، ايشان را توصيف كرده‌اند.
گزيده‌اى از نسخه‌هاى خطى مهدویت به صورت ضميمه، در پايان مطالب آمده است.
در كل مى‌توان چنين ادعا كرد كه كتاب، يكى از بهترين، بزرگ‌ترين و جامع‌ترين منابع موجود در زمينه كتاب‌شناسى توصيفى آثار مرتبط با موضوع مهدویت مى‌باشد.
وضعيت كتاب
فهرست عناوين كل منابع، عناوين كتاب‌ها، پديدآورندگان، ناشران، عناوين به لاتين، شناسنامه نشريات همراه با تاريخ دقيق چاپ مقاله كه به دليل اختصار در بدنه اصلى ذكر نشده، در پايان جلد دوم آمده است.
در فهرست‌واره پديدآورندگان، پس از ذكر نام هر پديدآورنده، شماره‌هاى همه آثار او ذكر شده است تا بتوان تمام آثار يك نويسنده را يك جا پيدا كرد. در اين فهرست، تمامى پديدآورندگان، فارق از نقش‌شان، آورده شده‌اند.
در پايان جلد دوم، نمودارهاى متعددى كه بيانگر جوانب مختلف آثار مربوط به امام مهدى(ع) و مهدویت است، عرضه شده است.
منابع مقاله
1- مقدمه و متن كتاب.
2- سايت خبرى آينده روشن.