جوالیقی، موهوب بن احمد
| نام | جوالیقی، موهوب بن احمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | اب‍ن جوالیقی، موهوب بن احمد
اب‍ن ال‍ج‍وال‍ی‍ق‍ی، موهوب بن احمد جوالیقی، اب‍و م‍ن‍ص‍ور موهوب بن احمد موهوب ال‍ج‍وال‍ی‍ق‍ی |
| نام پدر | احمد |
| متولد | 465 یا 466ق |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 539 ق |
| اساتید | خطیب تبریزی |
| برخی آثار | شرح أدب الکاتب |
| کد مؤلف | AUTHORCODE631AUTHORCODE |
ابومنصور موهوب بن احمد بن محمد بن خضر، مكنى به ابومنصور و مشهور به جواليقى (465-539ق)، ادیب، لغوی و نحوی، بغدادی در قرن ششم.
ولادت
وی در ذیحجه ۴۶۵ یا 466ق، متولد شد. هر دو تاریخ از خود او نقل شده است.
وی به ابن‌جوالیقی نیز مشهور است.
واژه جوالیقی، منسوب به جَوالیق، جمعِ جُوالِق، است.
به گفته خود او، جُوالق (و جُوال) مُعرَّب گُواله (کیسه بزرگ) است. گویا یکی از نیاکان وی، جوال‌دوز یا جوال‌فروش بوده است.
در عربی، غالباً صفت نسبی با واژه مفرد ساخته می‌شود؛ ازاین‌رو، ساخته شدن صفت نسبی با جوالیق، که جمع است، نادر می‌باشد.
در این باره مناظره‌ای نیز میان جوالیقی و هروی نحوی (متوفی ۵۳۶) در بغداد درگرفت.
تحصیلات
جوالیقی از نوجوانی به دانش‌اندوزی و سماع از استادان روی آورد.
اساتید
مشهورترین استاد او خطیب تبریزی (متوفی ۵۰۲)، مدرّس نظامیه بغداد، بود که جوالیقی هفده سال در محضر وی دانش اندوخت و ملازم اوگشت.
پس از فوت خطیب تبریزی، ابوالحسن علی‌بن‌محمد فَصیحی (متوفی ۵۱۰) در نظامیه بغداد جانشین وی شد، ولی چون شیعه بود اخراج گردید و جوالیقی در آن‌جا به تدریس پرداخت.
شاگردان
جمع کثیری در محضر جوالیقی دانش اندوختند که خود نیز به آن تصریح‌کرده‌اند، از جمله عبدالکریم سمعانی (متوفی ۵۶۲)، ابوالبرکات ابن‌انباری (متوفی ۵۷۷) و عبدالرحمان ابن‌جوزی (متوفی ۵۹۷).
مُقْتَفی لاَمراللّه عباسی (۵۳۰ ـ ۵۵۵ ه.ق) در دوره خلافت، نمازهایش را به امامت جوالیقی برگزار می‌کرد و مدتی نیز نزد او دانش اندوخت که اثر آن در توقیعات خلیفه آشکار گشت.
ویژگیها
در بسیاری از منابع به پارسایی، دانایی، خردمندی و حافظه قوی جوالیقی اشاره شده است. جوالیقی کم و سنجیده سخن می‌گفت و اگر در باره چیزی که نمی‌دانست از وی پرسشی می‌شد، ناآگاهی خود را بر زبان می‌آورد.
وی بسیاری از کتابهای ادب و حدیث را کتابت کرده بود و خطش چنان خوش بود که مردم برای به دست آوردن دست‌خطی از او پول فراوان می‌پرداختند.
جوالیقی را امام در لغت، نحو، ادب و یگانه دوران معرفی کرده‌اند. از وی روایت نیز نقل شده است. ابیات اندکی نیز به او منسوب است.
ابن‌انباری نوشته است که جوالیقی، آرای غریبی درباره برخی مسائل نحوی ابراز می‌داشت و از این‌رو، جایگاه او در لغت، بلندمرتبه تر از نحو بود؛ البته ممکن است ابراز چنین آرایی بیانگر استقلال و وسعت اندیشه جوالیقی باشد. قفطی جوالیقی را یکی از چهار پیشوای نحو در بغداد معرفی کرده است.
جوالیقی، با وجود فضل و دانش، از طعن هجوگویان در امان نمانده و ابیاتی در مذمتش سروده شده است.
ابن‌عماد جوالیقی را حنبلی معرفی کرده است.
وفات
وی در ۱۵ محرّم 539ق یا ۵۴۰ق، در بغداد، وفات يافت، پیکر او را در باب حرب بغداد، کنار قبر پدرش، به خاک سپردند.
آثار
- شرح ادب الكاتب؛
- المعرب من الكلام الاعجمى؛
- التكملة فى ما يلحن فيه العامة.
منابع مقاله
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « ابومنصور جوالیقی»، شماره۵۱۴۴.