عرفان مثنوی

‏عرفان مثنوی
پدیدآوران	مولوي، جلال‎‌الدين محمد بن محمد (شاعر) انصاري قمي، مهدي (مصحح) فيض کاشاني، محمد بن شاه مرتضي (تلخيص)
عنوان‌های دیگر	مثنوي. برگزيده
ناشر	امير کبير
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1379ش,
شابک	‎964-00-0662-9
موضوع	شعر فارسي - قرن 7ق.
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏PIR‎‏ ‎‏52‎‏99‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏12‎‏

عرفان مثنوی، اثر ملا محسن فیض کاشانی (متوفی 1091ق) است که به کوشش و تصحیح مهدی انصاری، به چاپ رسیده است.

یکى از آثار جاودان و گلچین‏شده فیض کاشانى که وى آن را پنج کتاب منتخب از کتاب‎هاى دانشمندان و عارفان و شعرا مى‏خواند، همین اثر ارزنده و عرفانى و انتخاب باسلیقه و ذوق و هنر خاص وى در مثنوى مولوى است.

فیض ازآنجاکه خود شخصیتى علمى، دینى، فلسفى و عرفانى است و از شاگردان بنام ملاصدراى شیرازى می‌باشد و دریایى از ذوق سرشار و هنر در کتابت و شعر نغز و غزلیات و فهم و بینش عمیق است، نمی‎تواند آن‏چنان‎که جاهلان از کنار عالمان مى‎گذرند و فقط از علم، ساختمان مدارس و دانشگاه‎ها را می‌بینند، از عرفان عمیق و تفسیر آیات قرآن عاشق سوخته‏دل و راه‏یافته و دریاى مواج اسرارآمیز مثنوى شنا نکرده و ناشناخته بگذرد. این، شیوه رفتار دانش‏پژوهان فرهیخته نیست. فیض کاشانى براى تعالى بینش و کمال درک علمى خود به دیگران که چه مى‏اندیشند و چه خواهند گفت توجهى ندارد. او مى‎خواهد هرچه بیشتر بداند و بخواند و آگاهى یابد و راه به کمال و حقیقت ببرد؛ ازاین‏رو با دقت کامل شش دفتر مثنوى مولوى را غور و بررسى مى‎کند و به‎یقین بارها آن را مطالعه کرده، براى استفاده بیشتر دیگران به ذوق و سلیقه خود آن را گلچین مى‎کند.

فیض هرچند این نوع برداشت و انتخاب از مثنوى را از استاد فیلسوف خود ملاصدرا که او نیز منتخب مثنوى‏ دارد فراگرفته است، اما او به‎ حقیقت عشق و شور و حال و هواى مولوى دست می‌یابد که به گلچین کتاب او اقدام مى‎کند. وى معتقد است این عرفان و شور از عشق به ولاى اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) مایه مى‎گیرد. اثر نور و حقیقت آیات قرآن و کلام رسول‎الله(ص) است که در شعر مولوى جان دمیده و چراغ سالکان گردیده است. فیض به‎خوبى می‌‏داند، مولوى و امثال او همچون خود فیض چوب و چماق تکفیر و تهمت زمانه و اندیشه و مذهب و سیاست و حکومت، مردم دوران خود و گاهى بدنامى طول تاریخ را باید بپذیرد تا ضمن گفتن شتات، حقیقت را بیان کند.

به نظر می‌آید فیض در این گلچین از کتاب مثنوى براى استفاده دیگران به نوعى تهذیب و انتخاب لب لباب با موضوعات و عناوین از پیش تعیین‎شده که بسیارى از آنها در مثنوى نیز دیده نمى‏شود، اقدام کرده است. بدین ترتیب که بسیارى از موارد متشتت و متفرق را به‎تناسب تحت یک عنوان جمع و برخى دیگر را با تناسبى مختلف ارائه می‌‏دهد.

در شناخت اثر پرارزش فیض همین بس که این گلچین کمتر شباهتى به منتخب‏نویسان از مثنوى دارد؛ زیرا گویا نویسنده، اشعار مثنوى را از نظم و ترتیب گذشته خود برهم ریخته و به ذوق و سلیقه و هنر خود با شعر مولوى دیوانى جدید از عرفان مثنوى ترتیب داده است.

حتى به نظر مى‏رسد آنجا که شعر و وزن و قافیه را ثقیل و یا محدود به قصه و موردى خاص می‌بیند با سبک شاعر از نقاط دیگر مثنوى به اصلاح و یا تکمیل آن مى‏پردازد. البته فیض کاشانى در دیگر موارد تلخیص و منتخب‏نویسى نیز چنین شیوه‏اى را عالمانه و ماهرانه به‎کار گرفته است.

تاریخ تألیف این منتخب چنان‎که در مقدمه کتاب آمده، «شد از آن تاریخ تألیفش غلب»، 1032ق، می‌باشد و فیض در 26 سالگى اقدام به این انتخاب نموده است.

فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، علاوه بر توضیح برخی واژگان متن و ذکر نام سوره و شماره آیات مذکور در متن، به اختلاف نسخ اشاره شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.