قواعد المرام في علم الكلام
| نام کتاب | قواعد المرام في علم الکلام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مرعشی، محمود (اهتمام)
ابن میثم، میثم بن علی (نويسنده) حسینی اشکوری، احمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 210 /الف2ق9 |
| موضوع | کلام شیعه امامیه |
| ناشر | مکتبة آیت‌الله المرعشي النجفي(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1406 ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1277AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
قواعد المرام في علم الكلام يكى از بهترين، جامع‌ترين، مختصرترين و قديمى‌ترين كتب كلامى مى‌باشد.اين كتاب تنها كتاب مؤلف است كه به همۀ مباحث كلامى پرداخته است.
اين كتاب را ابن ميثم به اشارۀ امير عزالدين عبدالعزيز نيشابورى، متوفى 672 ه.ق نوشته است و از نگارش آن در سال 676 ه.ق فراغت حاصل نموده است.اين كتاب با عباراتى كوتاه اما متقن به بيان اكثر معتقدات شيعه پرداخته است.
او در مباحث كتاب از سيرۀ متكلمين تبعيت نموده و هرجا كه سخن حكماء را با اين سيره موافق يافته، تأييد و در بقيه موارد رد نموده است.
ساختار
اين كتاب از 8 قاعده تشكيل يافته كه مؤلف تمام مباحث كلامى را ذيل اين 8 قاعده دسته‌بندى نموده.او هرقاعده را به چند ركن و هرركن را به چندين مبحث تقسيم مى‌كند كه در ذيل تفصيل آن مى‌آيد:
القاعدة الاولى فى المقدمات:اين بحث كه به مقدمات علم كلام مى‌پردازد از 4 ركن تشكيل يافته است.ركن اول به چهار مبحث مى‌پردازد: بحث از تصور و تصديق، بحث از بديهى، تصديق جازم و غير جازم و بحث از طرقى كه ما را به تصديق و تصور رهنمون مى‌شوند.
ركن دوم كه از 7 مبحث تشكيل يافته، به مباحث مربوط به نظر مى‌پردازد، مباحثى همچون:رابطۀ نظر و فكر، نظرى كه مفيد علم است، مطابقت دليل و عدم مطبقت آن، حاصل شدن علم بعد از نظر، شرائط حصول نظر و واجب بودن نظر در معرفت خداوند، ركن سوم در بيان طرقى است كه ما را به تصور مى‌رساند كه از چهار مبحث تشكيل يافته است.
تقسيم حقائق به بسيط و مركب، كيفيت معرفت بسائط، ترتيب در اقوال شارحه و شرائط تعريف.ركن چهارم در بيان طرقى است كه ما را به تصديق مى‌رساند كه از 6 مبحث‌تشكيل يافته است.مباحثى همچون خبر و انواع آن، تعريف حجت و اقسام آن، تعريف قياس، دليل و اماره و اينكه آيا دليل لفظى مفيد يقين است يا نه؟
القاعدة الثانية فى احكام كلية للمعلومات:مؤلف در اين قاعده نيز به مباحث مقدماتى كلام پرداخته است.او گرچه مى‌گويد«فيها اركان» ولى به جز يك ركن كه از 10 مبحث تشكيل يافته ركن ديگرى وجود ندارد.
القاعدة الثالثه فى حدوث العالم:اين قاعده از دو ركن تشكيل يافته و ركن اول دو اصل دارد.اصل اول در اثبات جوهر فرد است كه طى سه مبحث مؤلف مباحث مربوط به جوهر فرد و جسم را بيان مى‌كند.مؤلف در اصل دوم اثبات مى‌كند كه همۀ حوادث متناهى بوده و براى آنها، بدايتى هست.ركن دوم به مباحث مربوط به حدوث عالم مى‌پردازد.
مؤلف طى يك بحث براهين حدوث عالم را بيان كرده و در مبحث ديگر شبهات مخالفين را بيان و به آنها جواب مى‌دهد.
القاعدة الرابعة فى اثبات العلم بالصانع و صفاته:اين قاعده از سه ركن تشكيل يافته است.ركن اول در اثبات علم بوجود صانع مى‌باشد كه به او طريق اثبات مى‌شود.
ركن دوم در صفات سلبيۀ صانع است كه مؤلف ذيل 10 بحث صفات سلبيه را بيان مى‌كند.و ركن سوم در صفات ثبوتيه مى‌باشد كه از 11 بحث تشكيل يافته است.
القاعده الخامسة فى الافعال و اقسامها و احكامها:اين قاعده متشكل از 4 ركن مى‌باشد.ركن اول كه طى 6 بحث مطرح شده است به مباحث عدل و حسن و قبح افعال مى‌پردازد.
ركن دوم در 5 بحث به مباحث تكليف و تعريف آن و احكام آن مى‌پردازد، ركن سوم در دو بحث، لطف را تعريف كرده و اقسام آن را بيان مى‌كند و در ركن چهارم مؤلف طى 3 بحث مباحث مربوط به اسم؟؟؟ و عوض را بيان مى‌كند.
القاعدة السادسة فى النبوات:اين قاعده از سه ركن و يك مقدمه متشكل است.مؤلف در ركن اول طى 3 بحث، نبوت را تعريف و غايت آن را بيان مى‌نمايد و از شبهات براهمه جواب مى‌دهد.او در ركن دوم در دو بحث از عصمت انبياء سخن مى‌راند.مؤلف ركن سوم را به نبوت خاصه اختصاص داده و طى 8 بحث اثبات مى‌كند رسالت حضرت ختمى‌مرتبت(ص)، معجزۀ او و افضليت آن حضرت را و از ديگر مباحث پيرامون حضرت رسول(ص) بحث مى‌كند.
القاعدة السابعة فى المعاد: بحث معاد از 4 ركن و يك مقدمه تشكيل يافته است.مؤلف در مقدمه نظرات مختلف حول معاد را بيان مى‌كند.او در ركن اول به معاد جسمانى پرداخته و در طى 5 بحث معاد جسمانى را اثبات مى‌كند.در ركن دوم بحث مى‌كند از معاد روحانى.
او طى 9 بحث معاد روحانى را هم اثبات مى‌كند و در ركن سوم طى 11 بحث از وعد و وعيد و ثواب و عقاب بحث مى‌كند و بلاخره در ركن چهار در دو بحث از ايمان و كفر سخن مى‌گويد.
القاعدة الثامنة فى الامامة:آخرين قاعدۀ كتاب از 3 ركن و يك مقدمه تشكيل‌يافته است.مؤلف در ركن اول طى 3 بحث از تعريف امام، وجوب نصب آن و علت وجودش بحث مى‌كند.او در ركن دوم طى 6 بحث صفاتى را كه لازم است امام داشته باشد بيان مى‌كند و در ركن سوم 5 بحث ائمۀ اثنی‌عشر(ع) را تعيين مى‌كند.
ويژگيهاى كتاب
- ترتيب و ساختار كتاب:از ويژگيهاى كتاب قواعد المرام مى‌توان به چينش مباحث در آن اشاره نمود.در كتب كلامى معمولا در نزد قدماء مطالب به صورت طبقه‌بندى ارائه نشده است و متأخرين اكثرا ذيل پنج اصل، اصول اعتقادى را دسته‌بندى كرده‌اند.اما مؤلف براى بيان مطالب اعتقادى از دسته‌بندى خاصى استفاده نموده است.او علاوه بر 5 اصل اعتقادى شيعه 3 مبحث ديگر نيز اضافه نموده است 2-مبحث آن به بحث‌هاى مقدماتى همچون علم و نظر كه در نزد قدماء مطرح بود مى‌پردازد و يك مبحث به حدوث عالم.از آنجا كه بعضى از متكلمين نتوانسته‌اند بحث از حدوث عالم را ذيل يكى از 5 اصل اعتقادى يعنى توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد جاى دهند، اكثرا از طرح اين مبحث سرباز زده‌اند و گاه در رساله‌اى مجزا به اين بحث پرداخته‌اند.اما مؤلف با عقد بابى به عنوان حدوث عالم اين بحث را در كنار مباحث توحيد و ديگر مباحث اعتقادى مطرح مى‌كند.
- معاد روحانى:مؤلف همچون ديگر متكلمين به معاد جسمانى قائل است و مى‌گويد معادى كه در شريعت ثابت است معاد جسمانى مى‌باشد.اما از اين باب كه جمع كند بين قواعد حكمى و شرعى مى‌گويد مانعى نيست كه به هردو معاد قائل شويم.گرچه در آيات و روايات دليلى بر اين معاد نيست، اما چون قوانين حكمت مقتضى اين معاد است «موجب المصير اليه».[۱]
نسخه‌شناسى
اين كتاب در سال 1406 ه.ق توسط انتشارات كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى در قم و با تحقيقات سيد احمد حسينى، در 199 صفحه و به صورت وزيرى چاپ شده است.
كتاب داراى مقدمه‌اى كوتاه حول شخصيت مؤلف مى‌باشد.و تنها داراى فهرست مطالب مى‌باشد.
اين كتاب براى بار دوم در سال 1413 ه.ق توسط همان انتشارات تجديد چاپ شده است.
پانویس
- ↑ ص 157
پیوندها
مطالعه کتاب قواعد المرام في علم الکلام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور