معجم الأدباء (ترجمه)
| نام کتاب | معجم الأدباء |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | معجم الادباء. فارسی |
| پدیدآورندگان | یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (نويسنده)
آیتی، عبدالمحمد (مترجم) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | PJA 2066 /ی2 م6041 |
| موضوع | ادبیات عربی - تاریخ و نقد
ادبیات عربی - سرگذشت‌نامه و کتابشناسی شاعران عرب - سرگذشت‌نامه نویسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه نویسندگان عرب - سرگذشت‌نامه و کتابشناسی |
| ناشر | صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، انتشارات سروش |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1381 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2524AUTOMATIONCODE |
معجم الأدباء (ترجمه)، اثر ياقوت حموى رومى است كه به خامه اديب و مترجم توانا، عبدالمحمد آيتى، از عربى به فارسى درآمده و اين، نخستين ترجمه اين اثر به زبان فارسى است[۱]
اين اثر، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباريون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق[۲]
نثر پخته و فصيح آيتى، كه همواره از ذوق چاشنى دارد و گاه بعضى از عبارات آن به پاره‌هاى موزون مى‌ماند، در عين استوارى، چندان روان است كه خاص و عام، پير و جوان و منتهى و مبتدى را بر دل مى‌نشيند. اين نثر، پيش از اين نيز، از جمله در ترجمه «كلام‌الله مجيد»، «نهج‌البلاغه»، «صحيفه سجاديه»، «شاهنامه بندارى»، «تاريخ ادبيات» حنا فاخورى، «الحوادث الجامعة» ابن فوطى، خوش درخشيده است[۳]
اين اثر، بر مبناى تصحيح احسان عباس - با تلخيص و پيرايش - ترجمه شده است. اين تلخيص و پيرايش - هرچند، به نوشته مترجم بيشتر متوجه اشعار است نه مطالب تاريخى - موجب مى‌شود كه پژوهشگر فارسى‌زبان از مراجعه به متن عربى، آن‌هم در بهره‌اى از اثر كه اخذش به احاطه و تسلط بر زبان عربى نياز جدى دارد، معاف نماند[۴]
مترجم در مقدمه‌اى كه به كتاب افزوده، تصريح كرده است كه شرح حال ياقوت و معرفى «معجم الأدباء» (مندرج در مقدمه) و پانوشت‌هاى كتاب را يكسره از تحقيق احسان عباس برگرفته است. عبارت «مرا حقى در آن نيست» در اين مقدمه (ص 9) از امانت‌دارى مترجم حكايت دارد. در اين چاپ، متن عربى برخى از ابيات در متن و ترجمه فارسى آن‌ها در پانوشت قرار گرفته و اعلام مذكور در متن كه مترجم به ضبط تلفظ صحيح آن‌ها اهتمام بليغ داشته، به‌تفكيك كسان، كتاب‌ها و مكان‌ها، در پايان جلد دوم فهرست شده است[۵]
در بررسى اجمالى كتاب، نكته‌اى چند به نظر مى‌رسد كه عبارتند از:
- در مقدمه مترجم (ص 1) آمده است: «ياقوت، ابن خلكان را رودررو نديد؛ زيرا وقتى وارد حلب شد، دو ماه و چند روز از وفات او گذشته بود». با توجه به تاريخ درگذشت ياقوت (626ق) و ابن خلكان (681ق) صورت صحيح عبارت ظاهرا چنين بوده است: «ابن خلكان، ياقوت را رودررو نديد...»[۶]
- در ترجمه اين ابيات:
من كان ذا عقل و لم يك ذا غنى يكون كذى رجل و ليس له نعل و من يك ذا مال و لم يك ذا حجى يكون كذى نعل و ليس له رجل - آمده است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون پايى است كه آن را كفش نبود و هر كه را مال باشد و عقل نباشد، چون كفشى است بدون پا» (ص 18). ترجمه دقيق‌تر چنين است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون كسى است كه پا دارد و كفش ندارد و هركه را مال باشد و خرد نباشد، چون كسى است كه كفش دارد و پا ندارد»[۷]
- غلطهايى چاپى در تورق پيش چشم آيد، از جمله: «ناشر»[۸]به‌جاى «مصحح»؛ تبويت[۹]به‌جاى «تبويب» و «نمى‌داندنش»[۱۰]به‌جاى «نمى‌دادنش»[۱۱]
- ذكر مشخصات چاپى مأخذ ترجمه و تبيين علايم اختصارى نسخه‌ها و مشخصات چاپى منابعى كه احسان عباس بدان‌ها ارجاع داده و در پانوشت‌هاى اين ترجمه هم آمده است، بر فوايد ترجمه خواهد افزود[۱۲]
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. س. س، ك «تازه‌هاى نشر در زبان و ادب فارسى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه فرهنگستان، تابستان 1384، شماره 26 (26 صفحه، از 184 تا 209).
3. دسترنجى، حكيمه «معجم الأدبا و تأثير آن در معرفى و احياى تمدن ايرانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: نامه پارسى، سال نهم، بهار 1332، شماره 1 (4 صفحه، از 201 تا 204).