المحيط في اللغة
| نام کتاب | المحیط في اللغة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (نويسنده)
آل‌یاسین، محمدحسن (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 6620 /ص2م3 1373 |
| موضوع | زبان عربی - واژهنامهها |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1414 هـ.ق یا 1994 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE783AUTOMATIONCODE |
المحيط في اللغة اثر ابوالقاسم اسماعيل بن عبّاد، مشهور به صاحب بن عبّاد از كتب لغت عرب كه در ده مجلد منتشر شده است. مؤلف سبك خود را برگرفته از خليل بن احمد فراهيدى در العين ذكر كرده است.
ساختار
در ابتداى اثر دو مقدمه از محقق و مؤلف آمده است. مؤلف در تدوين كتاب از شيوه اشتقاقى خليل بهره برده و نوع چينش آن بر حسب ترتيب الفبايى نيست بلكه با توجه به حروف اصلى كلمه و بر طبق مخارج حروف و با محوريت حروف حلقى مرتب شده است، و به بيرونى‌ترين آنها يعنى واژه‌هاى لبى ختم مى‌گردد. وى همچنين گونه‌هاى مختلف يك ماده را استخراج و الفاظ مستعمل و مهمل آن را جدا و معانى هر يك از مستعملات آن را بيان كرده است.
گزارش محتوا
مقدمه اول كتاب كه مقدمه تحقيقى به قلم محمدحسن آل ياسين است، زندگى مؤلف، روش تحقيق و نسخ خطى مورد استفاده در تحقيق اين اثر را متذكر شده است.
مؤلف در مقدمه‌اش به اين مطلب اشاره مى‌كند كه كلام عرب بر چهار قسم است ثنائى، ثلاثى، رباعى و خماسى و براى هر كدام اقسامى ذكر مى‌كند و مثالهايى در نظر مى‌گيرد. سپس كلمه را به صحيح و معتل تقسيم نموده و تعريف هر كدام و اقسام معتل را ذكر مى‌كند. سپس شيوه خليل بن احمد فراهيدى را در العين مورد كنكاش قرار داده و روش خود را شبيه روش مؤلف العين قرار مى‌دهد.
پس از آن وارد اصل كتاب شده و به ترجمه‌ى واژگانى مى‌پردازد كه لام الفعل آنها حرف عين مى‌باشد، و باب مضاعف و ثلاثى صحيح از اين حرف را در اين جلد بيان مى‌كند. ابن عبّاد كتابش را از حرف حلقى عين آغاز كرده و به حروف لبى و حروف بدون جايگاه (جوف) كتاب را به پايان مى‌برد، ترتيب كتاب، طبق حروف چنين مى‌باشد: (ع ح ه خ غ-ق ك- ج‌ش ض- ص س ز- ط د ت- ظ ذ ث- ر ل ن- ف ب م- و ا ى). وى بعد از هر حرف ابتداء مضاعف آن حرف را ذكر مى‌كند؛ يعنى واژه‌هايى كه دو حرف از حروف آن مشابه باشد. سپس ابواب ثلاثى صحيح و ثلاثى معتل و ابواب لفيف را ذكر مى‌كند و در پايان ابواب رباعى و خماسى بيان شده است.
در ديگر مجلدات كتاب نيز تا جلد دهم به ترتيب واژگان ديگر حروف معنا شده است و جلد يازدهم نيز به فهارس اختصاص دارد.
وضعيت كتاب
تحقيق اثر از روى چهار نسخه خطى كتاب انجام شده و اختلاف نسخ در پاورقى آمده است.
در پايان هر يك از مجلدات كتاب، لغات آن جلد به ترتيب حروف الفبا فهرست شده است. در آخرين مجلد كتاب نيز فهارس آيات، احاديث و اقوال ماثوره، امثال، اعلام، اشعار، اماكن و بلدان (شهرها)، لغات و زبانها، مصادر و مراجع، مواد لغوى، و در پايان فهرست فهارس ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب