شرح نهج‌البلاغة (ابن ابی‌الحديد)
| نام کتاب | شرح نهج البلاغة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | نهج البلاغه. شرح |
| پدیدآورندگان | ابراهیم، محمد ابوالفضل (محقق)
علی بن ابیطالب (ع)، امام اول (نويسنده) شریف الرضی، محمد بن حسین (گردآورنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 38/02 /الف2ش4 1363 |
| موضوع | علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها
علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج البلاغه - نقد و تفسیر |
| ناشر | مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 656 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 1484 |
معرفى اجمالى
«شرح نهج البلاغة لابن ابى الحديد»، به زبان عربى، نوشته ابو حامد، عبد الحميد بن هبة الله بن ابى الحديد معتزلى، متوفاى 656ق، مفصل‌ترين شرحى است كه بر نهج البلاغة نوشته شده و مورد قبول مسلمين هم واقع گشته است.
ابن ابى الحديد، شرح خود را در سال 644ق، شروع كرده و در سال 649ق، به اتمام رسانده. وى، كتاب خود را براى مؤيد الدين بن علقمى، وزير عباسيان نگاشت كه بسيار مورد عنايت و توجه اين وزير شيعى واقع شد و هداياى فراوانى به او داد.
با توجه به تاريخ وفات ابن ابى الحديد كه سال 656ق، است، وى، شرح خود را 7 سال قبل از وفات؛ يعنى در اواخر عمر، به پايان رسانده است.
ساختار
اين كتاب، در بيست جزء تنظيم شده است كه اين اجزاى بيست‌گانه، به ترتيب، مشتملند بر: يك مقدمه و حدود بيست و پنج خطبه از خطبه‌هاى حضرت امير(از خطبه 1 تا قسمتى از خطبه 25)، حدود هجده خطبه(از تتمه خطبه 25 تا قسمتى از خطبه 43)، حدود نه خطبه(از تتمه خطبه 43 تا قسمتى از خطبه 52)، حدود پنج خطبه(از تتمه خطبه 52 تا پايان خطبه 57)، هشت خطبه(از آغاز خطبه 58 تا پايان خطبه 65)، حدود بيست و پنج خطبه(از آغاز خطبه 66 تا قسمتى از خطبه 90)، حدود سى و سه خطبه(از تتمه خطبه 90 تا پايان كلام 123)، حدود دوازده كلام(از آغاز كلام 124 تا قسمتى از كلام 135)، حدود سى و نه خطبه(از تتمه خطبه 135 تا پايان خطبه 174)، بيست و يك خطبه(از آغاز خطبه 174 تا پايان كلام 195)، بيست و هفت كلام(از آغاز كلام 196 تا پايان دعاى 222)، يك كلام(كلام 223)، بيست كلام(از آغاز كلام 224 تا پايان خطبه 243)، نه نامه(از آغاز نامه 1 تا قسمتى از نامه 9)، حدود نوزده نامه(از تتمه نامه 9 تا پايان نامه 28)، هفده نامه(از آغاز نامه 29 تا پايان نامه 45)، حدود نوزده نامه(از آغاز نامه 46 تا قسمتى از نامه 64)، حدود دويست نامه و كلام يا حكمت و كلمه قصار(از تتمه نامه 64 تا پايان كلام 185)، دويست و بيست و سه كلام(از آغاز كلام 186 تا پايان كلام 408)، هشتاد و يك كلام(از آغاز كلام 409 تا پايان الحكم المنسوبة كه خود 998 حكمت است).
گزارش محتوا
از ميان بيش از 50 شرح معتبر كه بر نهج البلاغة نوشته شده و اولين آنها در زمان حيات سيد رضى، توسط على بن ناصر نوشته شده است، مفصل‌ترين شرح، شرح ابن ابى الحديد است.
ترتيب اين شرح، بر طبق نهج البلاغة است كه ابتدا خطبه‌ها، بعد نامه‌ها و به دنبال آن، كلمات قصار آمده است.
ابن ابى الحديد، هر خطبه را به چند فصل تقسيم كرده و در هر فصل بحث را بدين ترتيب پى‌گيرى كرده است:
1. بحث صرف و نحو و لغت و معانى كلمات.
2. اَشباه و نمونه‌هاى آن كلام در شعر و نثر عرب.
3. وقايع و اتفاقات مربوط به آن مطلب.
4. بحث‌هاى توحيد و عدل و...
5. نكات ظريف و مثَل‌ها.
6. در پايان نيز، حكمت‌ها و مواعظ و آداب مناسب با كلام امير المؤمنين(ع) را بيان كرده است.
با اين ترتيب، كتاب او مجموعه‌اى از فصاحت و بلاغت و لغت و تاريخ و كلام و اخلاق و امثال و حكم و... شده است.
وضعيت كتاب
كتاب شرح نهج البلاغة ابن ابى الحديد، بيشترين توجه را به خود معطوف نموده است و به همين جهت، چندين ترجمه و شرح و حاشيه و تلخيص براى آن تأليف شده، از جمله:
1. ترجمه‌اى با نام مظهر البينات و مظهر الدلالات در چهار جلد از حاج نصر الله بن فتح الله دزفولى كه در قرن سيزدهم ترجمه شده است.
2. ترجمه شمس الدين، محمد بن مراد خطيب، در قرن 11 هجرى كه هفت جلد از كتاب را ترجمه كرده است.
اين كتاب، در 20 جلد تهيه شده، به همين خاطر عده‌اى در صدد خلاصه كردن آن برآمده‌اند، از جمله:
1. سلطان محمود بن غلام على طبسى، از شاگردان علامه مجلسى.
2. شيخ محمد بن قنبر على كاظمى م 1314ق، با نام التقاط الدرر النخب.
3. العقد النضيد از فخر الدين، عبد الله بن مؤيد بالله.
4. منتخب شرح نهج البلاغة، توسط محى الدين خياط.
هم‌چنين سيد نعمت الله جزائرى م 1112ق، بر كتاب نهج البلاغة و كتاب شرح ابن ابى الحديد حواشى فراوانى دارد.
تحقيق كتاب در چاپ مورد استفاده در برنامه، به عهده محمد ابو الفضل ابراهيم بوده و مقدمه مبسوطى در باره شخصيت امير المؤمنين، كلمات آن حضرت، نهج البلاغة، شروح آن، ابن ابى الحديد و شرح او، در ابتداى كتاب آورده است.
در پايان هر جلد نيز، فهرست مطالب ذكر شده و در پاورقى كتاب، آيات و روايات استخراج شده است.
هم‌چنين اشعار و اقوال ذكر شده در متن، از منابع اصلى آدرس‌دهى شده‌اند.