التعريفات
| نام کتاب | التعریفات |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الفتوحات المکیه. برگزیده. شرح
کتاب التعریفات بیان رسالة إصطلاحات رئیس الصوفیة الواردة في الفتوحات المکیة |
| پدیدآورندگان | ابن‌عربی، محمد بن علی (نويسنده)
جرجانی، علی بن محمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 5/1 /ج4ت6 |
| موضوع | ابن عربی، محمد بن علی، 560 - 638ق. الفتوحات المکیه - واژه نامهها
اسلام - اصطلاحها و تعبیرها اسلام - دایره المعارفها تصوف - اصطلاحها و تعبیرها فلسفه اسلامی - اصطلاحها و تعبیرها |
| ناشر | ناصر خسرو |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 816 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 1800 |
معرفى اجمالى
«التعريفات»، رساله‌اى است به زبان عربى، نوشته مير سيد شريف جرجانى. اين اثر، در واقع، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامى در علوم عقلى و نقلى است و شامل اصطلاحات صرف و نحو و بلاغت، فقه و اصول فقه، حديث، تفسير، هيئت، رياضيات، كلام، منطق، فلسفه، عرفان و فِرَق است.
ساختار
جرجانى، به گفته خود، اين كتاب را براى تسهيل استفاده از آن، بر اساس حروف هجا، از الف تا ياء، مرتب كرده و تعريف هر اصطلاح را به طرزى كه معمول قدما بوده، ذكر كرده است. اين كتاب، حدود 1700 اصطلاح را در بر دارد.
گزارش محتوا
نخستين اصطلاح كتاب، اصطلاح فقهى الآبِق و آخرين آن، معرفى فرقه يونسيه است. التعريفات، مرجعى است كه بسيارى از كتاب‌ها، براى شرح و تعريف اصطلاحات علوم مختلف، به آن استناد كرده‌اند.
جرجانى، در تأليف التعريفات، علاوه بر قرآن و احاديث نبوى، از منابع گوناگونى بهره جسته و گاه برخى از آنها را نام برده است؛ براى نمونه، در تعريف«الاستقامة » و«الاخلاص »، سخنان ابو على دقّاق و فضيل بن عياض را از رساله قشيريه نقل كرده و«ذو العقل و العين» و«الحروف العاليات » را به ترتيب، از«اصطلاحات الصوفية» عبد الرزاق كاشى و«كشف الغايات» از مؤلفى ناشناخته در شرح«التجليات الالهية» ابن عربى و نيز اصطلاح«مريد» را از«فتوحات المكية» ابن عربى و اصطلاح«صنعة التسميط » را بااستفاده از يكى از ابيات مقصوره ابن دريد نقل كرده است.
اصطلاحات فقهى كتاب التعريفات، با استفاده از آثار محمد بن ادريس شافعى، ابو حنيفة، نعمان بن ثابت و محمد بن حسن شيبانى نقل شده است؛ به عنوان مثال، مؤلف، در تعريف«اللغو»، سخن شافعى را از«احكام القرآن»، آورده است.
جرجانى، در تعريف مفاهيم، ابتدا به ريشه كلمه توجه مى‌كند و آن‌گاه معانى اصطلاحى را شرح مى‌دهد. در گزينش مدخل‌هاى كتاب، از منطق خاصى پيروى نشده است، بلكه مؤلف، صرفا آنچه را كه مهم دانسته در كتاب خود جمع كرده است، اما عموما به موضوعاتى پرداخته كه ميان عموم مسلمانان مقبوليت دارد و از پرداختن به مسائل خاص كه محل اختلاف است، پرهيز كرده است.
هر چند تعداد مدخل‌هاى كلامى كتاب، در مقايسه با مدخل‌هاى عرفانى آن بسيار ناچيز است، با اين حال، انديشه كلامى جرجانى تقريبا بر اكثر مداخل كتاب سايه افكنده است، حتى بسيارى از مدخل‌هاى به اصطلاح فلسفى، به صورت كلامى تعريف شده‌اند.
نسخه‌شناسى
نسخ خطى
كتاب‌خانه برلين به شماره 5378/9؛ كتاب‌خانه موصل به شماره25؛ كتاب‌خانه ملك تهران، به شماره 2310/1؛ كتاب‌خانه مجلس شوراى اسلامى به شماره 7530؛ كتاب‌خانه آية الله مرعشى نجفى قم، به شماره 357؛ كتاب‌خانه مركزى دانشگاه تهران به شماره 9352 و...
نسخ چاپى
التعريفات، بارها چاپ شده است. گوستاوفلوگل، نخستين بار آن را در 1261ق1845/م، به انضمام«اصطلاحات الصوفية» ابن عربى در لايپزيگ چاپ كرد. هم‌چنين، مناوى، آن را با عنوان«التوقيف على مهمات التعريف» در پاريس چاپ كرد.
كتاب التعريفات، به فارسى و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. نخستين بار، گزيده‌اى از متن اصلى آن را عمران على زاده(تبريز 1360ش)، به فارسى برگرداند و سپس متن كامل آن را حسن سيد عرب و سيما نوربخش(تهران 1377ش)، ترجمه كردند. موريس ژلتون(تهران 1994) نيز آن را به فرانسه برگردانده است.
نسخه حاضر در برنامه به ضميمه رساله«اصطلاحات الصوفية الواردة في الفتوحات المكية» به صورت افست، از روى نسخه چاپ المطبعة الخيرية المنشاة بجمالية مصر، در قطع وزيرى، با جلد شوميز، در 120 صفحه، براى بار چهارم، در سال 1370ش، توسط انتشارات ناصر خسرو تهران، منتشر شده است.
منابع مقاله
1. نوربخش سيما، دانش‌نامه جهان اسلام.
2. سايت باشگاه انديشه: www.bashgah.net .
3. شكيبانيا مهدى و پورجوادى رضا، كتاب‌شناسى مير سيد شريف جرجانى، معارف دوره نوزدهم، شماره 3، آذر و اسفند1381.
پیوندها
مطالعه کتاب التعریفات در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور