الراسخون في العلم
| نام کتاب | الراسخون في العلم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | مدخل لدراسة ماهية علم المعصوم و حدوده و منابع الهامة |
| پدیدآورندگان | حیدری، کمال(نويسنده)
رزق، خليل (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | دار فراقد |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 2008م , 1429ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE05641AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
الراسخون في العلم مدخل لدراسة ماهية علم المعصوم و حدوده و منابع إلهامه، تقریری از درس‌های سید کمال حیدری است که به کوشش خلیل رزق نوشته شده و توسط انتشارات دار فراقد به چاپ رسیده است. این کتاب، به تحقیق عقلی و نقلی در مورد میزان و محدوده علم معصومین(ع) می‌پردازد.
زبان و زمان نگارش
کتاب به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه نویسنده با عنوان «مدخل» آغاز و مطالب در دوازده فصل، تنظیم شده است.
در این کتاب با استفاده از شواهد عقلی و آیات و روایات، به بحث درباره ماهیت علم ائمه معصوم(ع)، معیارهای معرفت و شرایط امامت و حقیقت آن پرداخته شده و کمیت و کیفیت علوم اهل‌بیت(ع) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نگارنده به احاطه پیامبر(ص) و ائمه به تأویل قرآن، علم غیب، وسایل تحصیل علم لدنی توسط معصومین(ع) و نحوه افاضه و الهام این علوم از جانب خداوند متعال به ایشان پرداخته و استدلالهای عقلی و نقلی مبنی بر احاطه ائمه(ع) و پیامبر(ص) بر علوم مختلف را ارائه مینماید. وی درعین‌حال غلو کردن در این مسئله را مردود اعلام کرده و حقیقت امامت و شرایط آن را در افاضه این علوم از جانب خداوند به آنان را بیان میکند.[۱]
گزارش محتوا
در مقدمه، به موضوع کتاب اشاره و توضیحاتی پیرامون علم پیامبر(ص) و امام(ع) ارائه گردیده است.[۲]
در فصل نخست، به بحث پیرامون مراتب قرآن کریم که عبارت است از غیب و شهادت و علوم و مضامین آن پراخته شده است. نویسنده در این فصل، ابتدا به این سؤال پاسخ داده است که چرا «أم الكتاب» اساس کتاب‌های آسمانی دانسته شده و سپس به بررسی روایات قرآن کریم در تبیین مفهوم «کتاب مبین» پرداخته است.[۳]
تفاوت اساسی میان دو مرتبه قرآن، اجمال و تفصیل در مراتب قرآن کریم، ظاهر و باطن، ارتباط بین ظاهر و باطن، قرآن کریم و خزائن الهی، دو نحوه از نزول، نزول به‌صورت تجافی و نزول به‌صورت تجلی، تفاوت میان کتاب مبین و خزائن الهی، خلاصه تفاوت میان کتاب و خزائن، علت نام‌گذاری کتاب مبین به أم الكتاب، راه شناخت کتاب مبین، مفهوم اینکه «قرآن روشنگر و بیانگر همه چیز است» و مراتب وجودی قرآن کریم و ارتباط آن با بحث از علم معصوم(ع)، از جمله موضوعات مطرح‌شده در این فصل می‌باشد.[۴]
در فصل دوم، به دنبال تبیین حقیقت امامت و شروط آن، ابتدا روش‌های بررسی و تحقیق کلامی در موضوع امامت تشریح گردیده و سپس به بررسی ملاک‌های امامت، مفهوم ملکوت، مشاهده ملکوت، موضوع امامت و پس‌زمینه‌ها و مقدمات تحقیق در علم امامت، پرداخته شده است.[۵]
در فصل سوم، با پاسخ به این سؤال محوری که آیا در تشریع، قانون‌گذاری می‌شود یا تنها قانون گذارده‌شده آشکار و بیان می‌گردد، با توجه به مقام امام، به بررسی ملاک‌های شناخت نزد امام، پرداخته شده و بعد تکوینی، سیاسی و معرفتی در امام، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بحث پیرامون مراتب معرفتی در میان امامان(ع)، از جمله مهم‌ترین موضوعات این فصل می‌باشد.[۶]
نویسنده در فصل چهارم، به دنبال شناسایی علم الهی و علم معصوم(ع) بوده و بدین منظور، ابتدا علم و مفهوم آن را مورد کنکاش قرار داده و سپس، با بررسی اقسام علم و بیان تفاوت‌های موجود میان دو علم حضوری و حصولی، به توضیح کیفیت و مراتب علم خداوند پرداخته است و خاطرنشان کرده که مبحث علم الهی سه محور اساسی زیر را در بر می‌گیرد:
- علم خداوند به ذات خویش؛
- علم تفصیلی خدا به اشیاء قبل از ایجاد آنها (علم ذاتی)؛
- علم تفصیلی خدا به اشیاء در هنگام ایجاد آنها (علم فعلی).[۷]
در فصل پنجم، میزان و مقدار علم نبی و امام مورد بحث و بررسی دقیق قرار گرفته و برتری حضرت محمد(ص) و نیز امامان معصوم(ع) نسبت به دیگر پیامبران(ع) ثابت شده است. همچنین در این فصل با تبیین منظور از مقدار علم امام و بررسی ادله عقلی، نقلی، قرآنی و روایی دال بر مقدار علم امام، این مطلب اثبات گردیده که علم امامان(ع) از پیامبران گذشته بیشتر است.[۸]
در فصل ششم، به‌منظور تشریح ابزارهای به دست آوردن علم نزد امامان(ع)، نیروها و توانایی‌های موجود در نزد پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سپس توضیحاتی پیرامون ابزارهای علم و منابع آن، که عبارتند از: الهام و سخن فرشتگان، روح القدس، علم لدنی، آموزش و وراثت از پیامبر اکرم(ص) و صحیفه و جامعه و جفر، ارائه گردیده است.[۹]
در فصل هفتم، به دنبال پاسخ به این پرسش که علوم اهل‌بیت(ع) بالفعل است یا بالقوه، به تبیین منظور از علم فعلی امامان(ع) پرداخته شده و روایات «اگر بخواهند علم پیدا می‌کنند»، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این فصل، مطالبی نیز پیرامون نیروها و ارواح موجود نزد پیامبر(ص) و امامان(ع) عنوان گردیده است؛.[۱۰]
در فصل هشتم، به توضیح مفهوم صعوبت و سختی روایات اهل‌بیت(ع) پرداخته شده و روایات دال بر اینکه احادیث اهل‌بیت(ع) را نمی‌فهمد جز نبی مرسل و فرشته مقرب و بنده‌ای که خداوند دل او را برای ایمان امتحان کرده، تبیین گردیده است. همچنین روایات دال بر «عدم فهم و دریافت احادیث اهل‌بیت(ع) توسط فرشته مقرب و نبی مرسل و مؤمن ممتحن» بررسی شده و به توضیح اوصاف دریافت‌کننده علم ایشان و علت وجود روایات مشکل در سخنان اهل‌بیت(ع) پرداخته شده است.[۱۱]
در فصل نهم، مسئله افزایش علوم اهل‌بیت(ع) مورد بحث و بررسی قرار گرفته و و با تبیین اشکال افزایش علم، روایات اهل‌بیت(ع) در خصوص افزایش علم آنان، بررسی شده است. موضوعات مطرح‌شده دیگر در این فصل عبارت است از: نوع علمی که در امامان(ع) افزایش می‌یابد؛ جمع میان دو مسئله «احاطه علمی امامان معصوم(ع) به همه چیز» و «افزایش علم ایشان»؛ اشکال صاحب کتاب «بحار الأنوار» بر افزایش علم امامان(ع) و پاسخ آن؛ پاسخ به این سؤال که آیا علومی وجود دارد که مختص خداوند متعال باشد و حتی اولیای او از آنها بی‌اطلاع باشند؟ و پاسخی دیگر در خصوص جمع میان احاطه علمی اهل‌بیت(ع) و افزایش علم ایشان؛ تفاوت میان حدود علم و حدود ایمان و بررسی این مسئله که آیا بین امامان معصوم(ع) تفاضل و برتری وجود دارد و اگر آری، آن برتری و تفاضل در چیست .[۱۲]
نویسنده در فصل دهم، با اثبات نسبیت در غیب و شهادت، به بررسی موضوع علم پیامبر(ص) و امام(ع) به غیب و اجل‌ها پرداخته و دلیل عقلی ثابت‌کننده علم غیب برای غیر خداوند متعال را بررسی نموده است. از جمله موضوعات مطرح‌شده در این فصل، عبارتند از: علم غیب در ذهن عرفی؛ عالم غیب و ادب عبودیت؛ نفی کردن ائمه علم غیب را از خود و علت آن؛ آیات قرآنی نفی‌کننده علم غیب و نحوه علاج آنها؛ علم غیب از نظر غیر امامیه؛ جمع بین علم اهل‌بیت(ع) به غیب و رفتار خارجی آنان؛ پاسخ به این سؤال که چرا امامان اهل‌بیت(ع) مردم را از اجل‌هایشان مطلع نمی‌کنند؟؛ جواب دیگری در چگونگی جمع کردن میان علم اهل‌بیت(ع) به غیب و رفتار خارجی ایشان و دیدگاه علامه طباطبایی در این‌باره .[۱۳]
در فصل یازدهم، احاطه علمی پیامبر اکرم(ص) و امامان(ع) به تأویل، مورد بحث قرار گرفته و مباحث زیر، بررسی گردیده است: مفهوم «محکم» و «متشابه»؛ مفهوم «تأویل» و «تنزیل»؛ آیا متشابه همان تأویل است؟؛ آیا جز خداوند متعال کسی نسبت به تأویل علم دارد؟؛ تبیین سخن علامه طباطبایی ؛ بررسی سخن علامه طباطبایی و سخن صحیح در این موضوع؛ علم به تأویل در سطح روایات؛ شواهد روایی برای تبیین مفهوم «الكتاب المبين» و اهل‌بیت(ع) و علم به تأویل.[۱۴]
در فصل دوازدهم، به موضوع غلو و تفویض پرداخته شده است. بدین منظور ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی غلو مورد بحث قرار گرفته و سپس مسئله غلو در ادیان و مذاهب اسلامی و غلو و سهو نسبت به پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) بررسی گردیده و مرز غلو، تبیین گردیده است. روایات مرتبط با غلو، مفهوم و حدود غلو در روایات، پاسخ شبهه، سخن صاحب «بحار الأنوار» در رابطه با غلو و حدود آن، تفویض و معانی آن، تفاوت میان نبوت و امامت و ولایت، اقسام تفویض، تفویض در روایات اهل‌بیت(ع)، آیا سخن در باب ولایت تکوینی غلو است؟ بررسی تفویض در عالم تشریع و ولایت تشریعی برای امامان معصوم(ع)، از جمله موضوعات مطرح‌شده در این فصل می‌باشد.[۱۵]
وضعیت کتاب
فهرست آیات، احادیث، منابع مورد استفاده نویسنده و نیز فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع.[۱۶]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ دانشنامه مجازی امامت و ولایت، 1396
- ↑ مقدمه، ص9-13
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص17-25
- ↑ ر.ک: همان، ص28-66
- ↑ ر.ک: همان، ص71-91
- ↑ ر.ک: همان، 97-130
- ↑ ر.ک: همان، ص135-167
- ↑ ر.ک: همان، ص173-210
- ↑ ر.ک: همان، ص215-263
- ↑ ر.ک: همان، ص267-273
- ↑ ر.ک: همان، ص284-290
- ↑ ر.ک: همان، ص297-327
- ↑ ر.ک: همان، ص336-372
- ↑ ر.ک: همان، ص379-400
- ↑ ر.ک: همان، ص409-468
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص106
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص113
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- برگرفته از «دانشنامه مجازی امامت و ولایت»، دوشنبه 8 خرداد 1396، به آدرس اینترنتی: