تاریخ مشروطه ایران
| نام کتاب | تاریخ مشروطه ایران |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | کسروی، احمد (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 1407 /ک5ت2 |
| موضوع | ایران - تاریخ - انقلاب مشروطه، 1324 - 1327ق. |
| ناشر | امير کبير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11196AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى كتاب
تاريخ مشروطه ايران كتابى است نوشته احمد كسروى به سال خورشيدى. اين نوشته برجسته‌ترين سند نوشته شده درباره رويداد مشروطه و چند و چون آن مى‌باشد.
انگيزه تألیف
يكى از انگيزه‌هاى نگارش كتاب مذكور را از زبان خود نويسنده بشنويم:
«سى سال گذشت و يكى از آنان كه در جنبش پا در ميان داشته بود و يا خود مى‌توانست آگاهى‌هايى گرد آورد به نوشتن آن برنخاست، و من ديدم داستان‌ها از ميان مى‌رود و در آينده كسى گرد آوردن آنها نخواهد توانست. يك جنبشى كه در زمان ما رخ داده، اگر ما داستان آن را ننويسيم ديگران چگونه خواهند نوشت؟!...»
بررسى رازهاى ناكامى جنبش شناساندن قهرمانان راستين و پيش‌گيرى از واژگونه نمايى تاريخ پيش‌گيرى از چسباندن اين جنبش به بيگانگان ياد آورى كوشش كسانى كه در آينده كنار گذارده شدند.
پيش‌گيرى از نوشته شدن تاريخ ميهن به دست بيگانه و سرانجام درد فراموشى ايرانيان
ساختار كتاب
شامل مقدمه‌اى از ناشر و در ادامه، متن كتاب در سه بخش تنظيم شده است.
گزارش محتوا
كسروى در 1302 ش كه هجده سال از وقايع مشروطه مى‌گذشت بر آن شد تا رخدادهاى آذربايجان را از بدو جنبش مشروطه به رشته تحرير درآورد. يادداشت‌هايى نيز تهيه كرد كه ابتدا در سوريه در ماهنامه‌العرفان تحت عنوان "آذربايجان فى ثمانيه عشر عاما" به چاپ رسيد و از 1313ش به صورت سلسله مقالاتى در مجله پيمان منتشر شد. از آنجا كه رخدادهاى آذربايجان از ساير مناطق قابل تفكيك نبود حوادث و وقايع ديگر كانون‌هاى جنبش مشروطه خواهى چون تهران و گيلان نيز افزوده شد و بدين ترتيب تاريخ مشروطه ايران در سه بخش به چاپ رسيد. وقايع پس از انقلاب مشروطه تا پايان قيام شيخ محمد خيابانى نيز در چهار بخش با عنوان تاريخ هيجده ساله آذربايجان منتشر شد.
كسروى مدعى است كه در اين كتاب قصد تاريخ نگارى ندارد و قصد خويش را از نگاشتن تاريخ مشروطه ضبط وقايع و حوادث مشروطه براى آيندگان، ارج‌گذارى مبارزان گمنام مشروطه و ياد آورى ايام تلخ گذشته ذكر مى‌كند. وى در نگارش تاريخ مشروطه ايران از "تاريخ بيدارى ايرانيان" و كتاب "آبى" بهره جسته است. نويسنده تاريخ مشروطه ايران كه در زمان انقلاب مشروطه شانزده سال داشته از نزديك شاهد وقايع و حوادث تبريز، دومين كانون انقلاب مشروطه، بوده است. وى با سران مشروطه آذربايجان آشنايى داشته و كوشيده است تا ديده‌ها و شنيده‌هاى خود را به رشته تحرير درآورد و كمتر به حدس و گمان تكيه كند.
از امتيازات كتاب حاضر عكس‌هاى فراوان آن است كه با توجه به امكانات آن روزگار از كارهاى ارزنده و كم نظير به شمار مى‌رود. با اين همه اين كتاب از كاستى‌ها و سستى‌ها خالى نيست گه‌گاه گرايش‌هاى جانبدارانه كسروى در ذكر وقايع انقلاب و نقش افراد در آن به چشم مى‌خورد. او بيشتر به نقش مردم گمنام كوچه و بازار و مجاهدان پرداخته و از كسانى كه در تصميم گيرى‌هاى عمده مشاركت داشتند، نام نبرده يا چندان به خوشى از آنان ياد نكرده است. دقت‌ها و ريزبينى‌هاى كسروى را بيشتر در بخش تبريز و آذربايجان مى‌توان ديد ولى در شرح وقايع انقلاب در تهران و ديگر شهرها اطلاعات وى چندان دقيق و موشكافانه به نظر نمى‌رسد او در اين موارد بيشتر از كتاب تاريخ بيدارى ايرانيان بهره برده است و علت اين امر به گفته خود كسروى نداشتن اطلاعات كافى از اوضاع و چگونگى انقلاب در آن بلاد است. كسروى در ذكر وقايع تبريز و حوادث مشروطيت در آن شهر شيفتگى فراوان نشان مى‌دهد و در موارد متعدد به ستايش انجمن تبريز و رشادت‌ها و فداكارى‌هاى مجاهدان آن شهر، چه آذربايجانى و چه قفقازى مى‌پردازد. هم‌چنين كسروى در اين كتاب براى پرهيز از به كار بردن كلمات عربى از واژه‌هاى برساخته كه غالبا در هيچ فرهنگ و لغت‌نامه‌اى نيامده استفاده بسيار كرده است. در نتيجه اين اصرار كسروى به ساخت لغات تازه، نثر كتاب صورتى ساختگى پيدا كرده است كه كمتر كسى را خوش مى‌آيد. بسيارى از مورخان و رجال دوره مشروطيت كتاب كسروى را مثبت ارزيابى نكرده‌اند. سيد حسن تقى‌زاده كتاب را از حيث ثبت تاريخ روز و ماه و سال وقايع سودمند مى‌داند ولى معتقد است كه بسيارى از مندرجات آن خلاف حقيقت و پر از اشتباه است و حتى مطالب مرتبط با خودش را بى‌اساس برمى‌شمرد. مهدى ملك‌زاده مؤلف تاريخ انقلاب مشروطيت ايران نيز بر اين اعتقاد است كه كسروى در ذكر بسيارى از حوادث و موقعيت اشخاص در انقلاب خطا كرده و ظلم بزرگى در حق خادمان مشروطيت روا داشته است.
كسروى در تاريخ هيجده ساله آذربايجان با محور قراردادن وقايع اين منطقه، سير تاريخى هجده ساله مشروطه را دنبال كرده است و با همان شيوه نگارش، علاوه بر روايت مستندات تاريخى پس از فتح تهران، در جاى جاى كتاب خود به داورى رجال مشروطيت نيز پرداخته و نظريات خود را به صراحت ابراز داشته است. وى با استعانت از مشاهدات خود و بقيه عوامل و رهبران نهضت، از يادداشت‌هاى دست اول خصوصى، گزارش‌ها، اعلاميه‌ها و تلگراف‌هاى رسمى داخلى و خارجى و روزنامه‌ها و كتاب‌ها در مطالب خود بهره برده است كه البته بيشتر در پاورقى‌ها به آنها اشاره كرده است.
وضعيت كتاب
تاريخ مشروطه ايران نخستين بار در 1319ش در تهران منتشر شد و پس از آن مكرر به چاپ رسيده است. با اينكه كسروى در ابتداى كتاب "تاريخ مشروطه" وعده مى‌دهد كه اسامى پديد آورندگان و چگونگى چاپ كتاب را در آخرين بخش خواهد آورد هيچ فهرستى در پايان كتاب ديده نمى‌شود.
يك فهرست از نام‌ها، در پايان كتاب ذكر شده است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب
زندگانى من، احمد كسروى، چاپ باهماد آزادگان و شركت سهامى چاپاك احمد كسروى، انكيزيسيون در ايران، ماهنامه‌هاى باهماد آزادگان
پیوندها
مطالعه کتاب تاریخ مشروطه ایران در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور