الأوراق
| نام کتاب | الأوراق |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب الاوراق |
| پدیدآورندگان | سلطان، منیر (مقدمه‌نويس)
هیورث - دان، جیمز (محقق) صولی، محمد بن یحیی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 234 /ص9الف9* |
| موضوع | شعر عربی |
| ناشر | الهيئة العامة لقصور الثقافة |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 2004 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2514AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
كتاب الأوراق قسم أخبار الشعراء، اثر ابوبكر محمد بن يحيى صولى، دربردارنده اشعارى از خلفاى بنى عباس و فرزندان آنان مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى نوشته شده است.
ساختار
به نظر مى‌رسد كتاب داراى 5 يا 6 جزء بوده كه تنها سه جلد از آن فعلا موجود است.
ابن نديم در فهرست مى‌نويسد: «كتاب الأوراق فى أخبار الخلفاء و الشعراء» ناتمام است و آنچه از آن به دست آمده، اخبار تمام خلفاء و اشعار فرزندان خلفاء و پدرانشان از سفاح تا دوران ابن معتز مى‌باشد.
گزارش محتوا
جلد اول كه با سه مقدمه از عبدالحكيم راضى، منير سلطان و ناشر در اشاره به بخش‌هاى كتاب، زندگى‌نامه نويسنده و اثر او و ارزش كتاب، آغاز شده، دربردارنده اخبارى از شعرا و گوشه‌هايى از اشعار آنان است.
برخى از اين افراد، عبارتند از: ابان بن عبدالحميد لاحقى، فضل بن يحيى، فضل بن حباب، حمدان بن أبان بن عبدالحميد بن ابان، ابوشاكر عبدالله بن عبدالحميد بن لاحق، اسماعيل بن بشر بن المفضل بن لاحق و...
جلد دوم نيز با مقدمه‌اى از ناشر در طريقه چاپ اين جلد آغاز شده است. اين جلد، پيرامون اخبار و اشعار مربوط به الراضى بالله و المتقى بالله و تاريخ دولت عباسى از سال 322ق تا سال 332ق است.
جلد سوم، اشعارى از اولاد خلفاء ذكر شده است. برخى از اين اشعار، عبارتند از: شعر ابوالقاسم هبة الله بن ابراهيم بن مهدى (هرچند كه فرزند خليفه نبود)؛ عبدالله بن موسى الهادى؛ ابوعيسى بن الرشيد؛ ابوايوب بن الرشيد؛ عبدالله بن محمد امين؛ ابوعيسى محمد بن متوكل؛ ابوالعباس عبدالله بن المعتز بالله و...
اين اثر، دربردارنده اشعارى از بازماندگان بنى عباس كه نه خليفه و نه از تبار خليفه بودند نيز مى‌باشد كه اول آن، شعر عبدالله بن على و آخرش شعر ابواحمد محمد بن احمد بن اسماعيل بن ابراهيم بن عيسى بن منصور است. پس از آن، اشعار طالبيان فرزندان حسن و حسين و فرزندان عباس بن على و فرزندان عمر بن على و فرزندان جعفر بن ابوطالب و اشعار فرزندان حارث بن عبدالمطلب است. به دنبال اين‌ها، اخبار گروهى از بزرگان و گزيده‌هايى از اشعار آنها ذكر شده است؛ بزرگانى همچون ابن هرمه، سيد حميرى، احمد بن يوسف و...
بروكلمان مى‌نويسد: وجه تسميه «كتاب الأوراق» اين است كه در آن، اخبار هر خليفه‌اى به‌تفصيل در اوراق زيادى عرضه مى‌شود و اين بر خلاف كتاب محمد بن داود جراح (متوفاى 296ق) با نام «الورقة» است كه در آن براى هر شاعر، تنها يك ورقه را اختصاص مى‌دهد.
نويسنده بر آن است كه در كتاب خود، از امور ناشناخته سخن بگويد و نيز خود را ملزم ساخته كه در اثرش، اخبارى غير متداول از خليفه و خلافت يا از شعر و شاعران، يا از لهو و مجالس لهو و... جمع‌آورى نمايد؛ امورى كه بر ارزش كتاب افزوده و آن را به‌عنوان يك منبع اصيل در موضوع خودش درمى‌آورد.
نويسنده، شاهد عينى وقايعى است كه در قصر خليفه اتفاق افتاده و نيز شاهد عينى است بر آنچه بين او و خليفه الراضى، المتقى، المكتفى و المقتدر و بلكه بين او و مشهورترين شاعران زمان چون بحترى و ابن معتز گذشته است. اين ويژگى، كتاب را به‌عنوان منبعى مورد وثوق كه نمى‌توان به‌آسانى در آن ترديد نمود، مطرح كرده است.
وى در اين اثر اوضاع عصر عباسى را به‌خوبى به تصوير كشيده و دگرگونى‌هاى سريع و همزيستى امور متناقض با يكديگر در اين عصر، چه در حيات دولت و چه در حيات فرد را به‌خوبى تصوير كرده است.
چنانچه كتاب «الأغانى» ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین|ابوالفرج اصفهانى و نيز كتاب «الموشح» و «المعجم» مرزبانى را از نصوص صولى تهى كنيم، چيز چندانى در آثار آنان باقى نخواهد ماند. اين، نشان از آن دارد كه اصفهانى و مرزبانى در تأليف آثار خود، تا چه حد بر كتاب صولى اعتماد ورزيده‌اند.
بااين‌همه، اين كتاب، از نقد نقادان بى‌بهره نمانده است؛ چنان‌كه ابن نديم معتقد است صولى در تأليف اين اثر، بر كتاب مرثدى در شعر و شعرا تكيه كرده است، بلكه مطالب آن را عينا در كتاب خويش آورده است.
وضعيت كتاب
تحقيق كتاب، توسط ج.هيورث.دن صورت گرفته است.
در پاورقى‌ها، به ذكر اختلاف نسخ، منابع و معناى برخى از كلمات دشوار متن، پرداخته شده است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- تاريخ الأدب العربي، كارل بروكلمان، ج 3، ص 52 - 51.
- ترجمه فهرست ابن نديم، رضا تجدد، ص 249 - 248.