نفحات القرآن
| نام کتاب | نفحات القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | اسلوب جدید فی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم |
| پدیدآورندگان | جمعی از فضلا (نويسنده)
مکارم شیرازی، ناصر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 98 /م7ن7 1300 |
| موضوع | تفاسیر شیعه - قرن ۱۴ |
| ناشر | مدرسة الإمام علي بن أبي طالب(علیه السلام) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1384 هـ.ش یا 1426 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE4042AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
نفحات الرحمن، تأليف آيت‌الله مكارم شيرازى و گروهى از محققان، شيوه‌اى جديد در تفسير موضوعى قرآن كريم است. در ابتداى هر جلد از كتاب اسامى محققينى كه در تدوين آن جلد مشاركت داشته‌اند ذكر شده است كه عبارتند از: محمدرضا آشتيانى، محمدجعفر امامى، عبدالرسول حسنى، محمد اسدى، حسين طوسى، سيد شمس‌الدين روحانى و محمد محمدى اشتهاردى.
ساختار
كتاب، مشتمل بر 10 جلد است. در هر جلد از كتاب موضوعاتى ذكر و بدين ترتيب مورد مطالعه قرار گرفته است: ابتدا مقدمه‌اى در باره آن موضوع ذكر شده است، سپس آيات مربوط به آن موضوع يك‌جا آورده شده است، پس از آن مفردات آيات شرح شده و در ادامه تفسير آيات، توضيحات و پاسخ به پرسش‌هاى مطرح، ديده مى‌شود. در انتهاى مباحث نيز سعى شده نتيجه بحث بيان شود.
گزارش محتوا
در مقدمه كتاب مطالبى در باره انواع تفسير، تعريف، تاريخ و اسلوب تفسير موضوعى قرآن كريم ارائه شده است. تفسير مفردات قرآن، تفسير ترتيبى، تفسير موضوعى، تفسير ارتباطى و تفسير عام از انواع تفسير است كه در مقدمه كتاب معرفى شده‌اند. اگرچه نام «تفسير موضوعى» فراوان بر زبان علماء گذشته جارى بوده است، اما جز در مقاطع محدود و حول موضوعات خاصى متداول نبوده است [۱].
شيوه صحيح در تفسير موضوعى دو گونه است:
- موضوعات اعتقادى (توحيد، معاد و...) و موضوعات اخلاقى (تقوا، حسن خلق و...) را مطرح و پس از ذكر بحث‌هاى فلسفى، كلامى يا اخلاقى در باره آنها، برخى از آيات قرآنى مرتبط با موضوع را به‌عنوان شاهد بر آن ذكر مى‌كنيم.
- قبل از هر حكم يا ابداء نظرى، تمامى آيات و تفسيرها حول موضوع از تمامى اجزاى قرآن را گرد آورده و به‌وسيله جمع آنها و ملاحظه ارتباط بين آنها به تصوير كاملى دست مى‌يابيم. اينجاست كه مفسر هيچ مطلبى را از خود نمى‌گويد و مانند سايه پشت سر آيات قرآن مى‌گيرد. همه چيز را از قرآن مى‌فهمد و تمامى همتش كشف محتواى قرآن است و اگر بخواهد از آراى ديگرى حتى روايات كمك بگيرد در مرحله دوم و به‌صورت مستقل است.
نويسنده در كتاب «نفحات الرحمن» شيوه دوم را برگزيده است. ابتدا آيات وارده در هر موضوع را جمع كرده و آنها را در ابتداى بحث مربوطه قرار داده است و تمامى مسائل آن بحث را تحت سايه آيات مزبور آورده است. وى معتقد است كه شيوه صحيح در دست‌يابى به حقايق قرآن همين روش است. گروهى، آيات قرآن را بر آراء و نظريات خود حمل مى‌كنند و گروه ديگر، نظريات خود را تابع آيات قرآن قرار مى‌دهند و واضح است كه شيوه تفسيرى صحيح، دومى است [۲].
مطالب جلدهاى ده‌گانه كتاب به‌اختصار بدين شرح است:
- «انجام هر كارى با نام خدا»، عنوان اولين مطلب در جلد اول كتاب است [۳]. علم و معرفت از ديدگاه قرآن كريم، از جايگاه ويژه‌اى برخوردار است كه از زواياى مختلف مورد بررسى قرار گرفته است [۴].
- بحث از عظمت خداوند و معرفت به او در قرآن كريم، در جلد دوم آمده است. بيست برهان بر شناخت خداوند در اين جلد مطرح شده است. برهان نظم، نشانه‌هاى خداوند بر بسط آسمان‌ها و زمين، نشانه‌هاى خداوند بر آفرينش خورشيد و ماه و ستارگان، نشانه‌هاى خداوند در خلق درياها و كشتى‌ها، در خلق پرندگان و در خلق اعضاى بدن انسان، از جمله اين براهين بر معرفت به پروردگار است [۵].
- در جلد سوم كتاب نيز براهين معرفت به پروردگار ادامه يافته است. در اين جلد، برهان تغير و حركت، برهان وجوب و امكان و برهان صديقين شرح شده است. در ادامه اين جلد، «توحيد» مورد بحث قرار گرفته و دلايل و اقسام توحيد مطالعه شده است.
- در جلد چهارم كتاب، صفات جمال و جلال در قرآن كريم تبيين شده است. معناى اسم اعظم و تعداد اسماء الحسنى در ابتدا به‌اختصار بيان شده است، پس از آن صفات جمال و جلال در دو بخش ارائه گرديده است.
- بحث معاد از موضوعات اعتقادى مهمى است كه در قرآن بسيار به آن پرداخته شده است. در اين جلد از كتاب، مباحث اساسى معاد مانند: اهميت بحث معاد، اسامى معاد در قرآن، ادله امكان معاد، دلايل وقوع معاد و معاد جسمانى مطرح شده است.
- در اين جلد ادامه بحث معاد مطرح شده است. نشانه‌هاى قيامت، نفخ صور، صحيفه اعمال، محكمه عدل الهى، صراط و مرصاد، بهشت، جهنم، قرآن و شفاعت، اعراف و اهل آن، عناوين مباحث اين جلد از كتاب را تشكيل مى‌دهند.
- در اين جلد، اصل «نبوت» مورد مطالعه قرار گرفته است. فلسفه بعثت انبياء در ديدگاه قرآنى، ويژگى‌هاى عمومى پيامبران، عصمت انبياء، راه‌هاى شناخت پيامبران، وحى و انبياء در قرآن كريم از مهم‌ترين عناوين مباحث اين جلد از كتاب است.
- در ادامه بحث نبوت، در جلد هشتم كتاب به بحث نبوت نبى مكرم اسلام پرداخته شده است. در ابتداى اين جلد، زمان و مكان ظهور اسلام و فعاليت‌هاى آن حضرت براى انتشار اسلام بررسى شده است. پس از آن، «قرآن» به‌عنوان مهم‌ترين دليل بر راستى گفتار و معجزه جاودانى آن حضرت و صُوَر اعجاز قرآن به‌تفصيل مورد مطالعه قرار گرفته است. بشارت به ظهور پيامبر(ص) در ديگر كتب آسمانى و خاتميت در قرآن كريم ديگر عناوين مطرح‌شده در اين جلد از كتاب است.
- امامت و ولايت از ديگر مباحث مهم اعتقادى است كه در جلد نهم مورد بحث قرار گرفته است. اين بحث با تعريف امامت و اينكه امامت از اصول يا فروع دين است، آغاز شده و با بررسى مفهوم امامت در قرآن كريم ادامه يافته است. شروط و صفات ويژه امام، ولايت و امامت خاصه، ائمه اثناعشر، امام مهدى(عج) عناوينى است كه مباحث كتاب در ذيل آنها مطرح شده است.
- از آنجا كه مسئله امامت از مسئله «حكومت» جدا نيست، در اين جلد از كتاب به اين موضوع مهم پرداخته شده است. ضرورت برپا داشتن حكومت در اجتماع بشرى و اركان حكومت اسلامى، عناوين اين جلد را تشكيل مى‌دهند.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هريك از جلدهاى كتاب در انتهاى آن آمده است. در پاورقى كتاب، آدرس آيات و روايات و توضيحاتى پيرامون برخى الفاظ و عبارات و اعلام ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.