بستان السیاحة
| نام کتاب | بستان السیاحة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | سیاحت نامه |
| پدیدآورندگان | شیروانی، زین العابدین بن اسکندر (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DSR 1347 /ش9ب5 |
| موضوع | آسیا - سیر و سیاحت
ایران - سرگذشت نامه ایران - سیر و سیاحت - قرن 13ق. |
| ناشر | کتابخانه سنايی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10481AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«بستان السياحة»، اثر ميرزا زين العابدين شيروانى، به زبان فارسى، مشتمل بر اطلاعات بسيار و متنوع جغرافيايى، تاريخى، آرا و عقايد فرقه‌هاى گوناگون مذهبى و نحله‌هاى فكرى مى‌باشد. كتاب، در واقع حاصل سفرى 37 ساله(1210 - 1247)، در دوره سلطنت فتحعلى شاه، است كه براى محمد ميرزا، آغاز شد و در رجب 1248 پايان يافت.
مؤلف، انگيزه خود را از پديد آوردن اين كتاب و پيمودن اين سفر مخاطره‌آميز، «خدمت اهل تحقيق هر ديار و دانستن حقيقت احوال طوايف امم» ذكر كرده است.
ساختار
كتاب، در يك جلد و حاوى دو ديباچه و فهرست و متن است. از نظر فصل‌بندى، مشتمل بر چهار«باب»، يك«سَيْر»، 28«گلشن» و يك«بهار»(خود، داراى چهار«گلزار») است، اما اين ترتيب در فصل‌بندى متن دقيقاً رعايت نشده است.
مؤلف، كوشيده است با دورى از«اغراض نفسانى»، حاصل مشاهدات و تحقيق خود را در باب مذاهب و فِرَق مختلف عرضه بدارد؛ با اين‌همه، كتاب، كاملاً بر مشاهدات شخصى نويسنده متكى نيست و اتكا بر نقل، به‌ويژه در وصف سرزمين‌هاى دور كه در مسير سفر او نبوده، در مواردى مشهود است.
نثر كتاب، روان و ورشن و آميخته به شواهد قرآنى و روايى است.
گزارش محتوا
ترتيب كتاب چنين است:
الف) چهار«باب» در شرح حال پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع)، علما و دانشمندان و عرفا و حكما، در بيان بعضى مذاهب و عقايد، در بيان مكان‌هاى جغرافيايى ايران، تركستان، افغانستان، هندوستان، اروپا، چين، ختا، ممالك عثمانى و مصر؛
ب) يك«سير»، در بيان مقدمات كتاب؛
ج) 28«گلشن» در بيان مكان‌هاى جغرافيايى و شرح حال اشخاص نامور، مرتب به ترتيب الفبا؛
د) يك«بهار»، مشتمل بر چهار«گلزار»، در بيان رؤيا و تعبير خواب و ذكر بعضى نام‌هاى منزل‌گاه‌ها و اخبار گوناگون ديگر.
در متن كتاب باب‌هاى ياد شده، نيامده است و بلافاصله، پس از«سير»، «گلشن» اول آغاز مى‌شود و ترجمه‌ى حال پيامبر(ص) و ائمه(ع) و عارفان و دانشمندان و شاعران در ضمن هر«گلشن» درج مى‌شود. نويسنده، در ابتداى هر«گلشن» به حدود جغرافيايى و ويژگى‌هاى طبيعى، مانند آب و هوا و محصولات كشاورزى و سرزمين‌ها، پرداخته و سپس از جغرافياى انسانى، مانند وضع جمعيت، آداب و رسوم و مذهب، سخن رانده است. در پايان نيز شرح احوال بزرگان آن ديار را آورده است. مؤلف، در شرح حال عارفان و متصوفان هر خطه، توجه ويژه‌اى افزون بر فرق و مذاهب، از ايرانى، هندى، يهودى و مسيحى، به معرفى فرق صوفيه، مانند حلوليه، اتحاديه، واصليه، عشاقيه، تناسخيه، و بنيان‌گذاران آنها نشان داده و به شرح عقايد مهم و اصلى آنها پرداخته است. نكته درخور توجه آنكه، در ضمن، متعرض مباحث نظرى عرفان؛ مثلا توصيف انسان كامل، وحدت وجود، حالات و مقامات عرفانى و مراحل سير و سلوك، نيز شده است.
كتاب، در باب علوم قديم نيز، چون كيميا و اكسير و علم حروف و نقط و حساب ابجد و حروف جمل، حاوى اطلاعاتى است.
منابع
1. مقدمه و متن كتاب؛
2. دانش‌نامه زبان و ادب فارسى ج 2، ص 15.