مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام
| نام کتاب | مدارک الأحکام في شرح شرائع الإسلام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. شرح
مدارک الاحکام |
| پدیدآورندگان | مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث (محقق)
موسوی عاملی، محمد بن علی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 182 /م3 ش4028 1370 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 7ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. شرایع الاسلام فی مسایل الحلال و الحرام - نقد و تفسیر |
| ناشر | موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1429 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE394AUTOMATIONCODE |
مؤلف
سيد شمس الدين محمد بن على بن حسين موسوى عاملى جبعى (964 - 1009 ق).
اهميت كتاب
كتاب «مدارك الأحكام» از بهترين كتاب‌هاى استدلالى فقهى و يكى از بهترين شروح شرايع الإسلام تأليف محقق حلى (م 676 ق) مى‌باشد.
كتاب شرايع الإسلام از همان ابتداى تأليف، مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و كتاب‌هاى ارزنده‌اى همچون «جواهر الكلام»، «مسالك الأفهام»، «مدارك الأحكام»، «مطالع الأنوار»، «دلائل الأحكام»، «مصباح الفقيه» در شرح آن نوشته شده است.
كتاب مسالك الأفهام شهيد ثانى، زين الدين على بن احمد عاملى (م 966 ق) يكى از اين شروح ارزنده است. قسمت عبادات شرايع الإسلام در اين كتاب، به صورت مختصر شرح داده شده است و كتاب مدارك الأحكام بمنزلۀ مكمل مسالك الأفهام مى‌باشد زيرا صاحب مدارك به منظور رفع اين نقيصه به تأليف كتاب مدارك الأحكام در شرح قسمت عبادات شرايع الإسلام پرداخته است.
در روضات الجنات اين گونه آمده است، و صاحب المدارك الذي هو في تدارك مسائل جدّه الجليل العلام في شرح عبادات كتاب بشرايع الإسلام. (روضات الجنات ج 7 ص 45).
صاحب مدارك در مقدمۀ كتاب پس از تعريف از مسالك الأفهام اين گونه مى‌گويد:غير أنّه - قدس سره - مسلك في أوائله مسلك الاختصار، فيثبت رموز تلك الحال مستورة على حالها. و سپس مى‌گويد بعضى از برادران دينى از من خواسته‌اند تا آنچه را شهيد ثانى (قده) به اجمال بيان كرده است توضيح دهم و پس از استخاره آنچه را كه خداوند صلاح دانسته بود عمل كردم. (صفحۀ 4 قسمتى از خطبۀ كتاب).
يكى از معدود كتب فقهى كه فقهاى شيعه در نقل اقوال بر آن اعتماد داشته‌اند كتاب مدارك الأحكام بوده كه اين خود نشانگر ارزش و اعتبار آن مى‌باشد.
مؤلف علاوه بر كتاب مدارك كه شرح شرايع الإسلام مى‌باشد كتاب نهاية المرام را نيز در شرح مختصر النافع كه خلاصۀ شرايع الإسلام بوده و آن هم نيز تأليف محقق حلى (قده) مى‌باشد نگاشته است.
بايد توجه داشت كه كتاب ديگرى نيز به نام مدارك الأحكام (المدارك) وجود دارد كه مؤلف آن علامۀ حلى، حسن بن يوسف (م 726 ق) مى‌باشد كه كتاب طهارت آن چاپ شده است و در أعيان الشيعة اين گونه آمده است: منه أخذ صاحب المدارك اسم كتابه. (أعيان الشيعة ج 5 ص 404).
تأليف و انتشار
آن‌چنانكه در الذريعةآمده است تاريخ به پايان رسيدن كتاب مدارك الأحكام سال 988 ق مى‌باشد. (الذريعةج 6 ص 196). و بنابراين تاريخى كه در فتوكپى صفحۀ آخر نسخۀ اوّل خطى كتاب با عنوان «صورة الورقة الأخيرة» آمده است كه سال 995 مى‌باشد صحيح بنظر نمى‌رسد.
كتاب موجود توسط مؤسسۀ آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث در سال 1410 ق و در انتشارات مهر قم چاپ شده است.
نسخه‌ها
در انتشار كتاب از چهار نسخۀ خطى استفاده شده است كه عبارتند از:
نسخۀ اول به خط محمد حسين بن سعد الدين غفارى و در سال 1000 هجرى قمرى و با رمز «ق» مشخص شده است و از اول كتاب تا كتاب حج مى‌باشد و مؤلف با خط خود آن را اجازه داده است.
نسخۀ دوم در سال 1006 ق و با رمز «ض» مشخص شده و از بحث نماز كسوف تا آخر كتاب مى‌باشد.
نسخۀ سوم به خط سيد حسين بن على زين الدين عاملى و در سال 1008 ق و با رمز «س» مشخص شده و از اول كتاب تا آخر نماز عيد است.
نسخۀ چهارم به خط حسين بن على خوئى و در سال 1241 ق و با رمز «م» مشخص شده است.
نسخۀ اول را مؤلف خوانده و بعضى قسمت‌ها را حذف و قسمت‌هايى را نيز اضافه نموده است. نسخۀ دوم نيز مطابق نسخۀ اول است. امّا نسخۀ سوم و چهارم با آن دو نسخه اختلاف دارند.
تقسيم‌بندى مطالب
اولين دورۀ كتاب مدارك الأحكام در سه مجلد در مباحث عبادات نگاشته شده است. (أمل الآمل ج 1 ص 168).
اين كتاب از مبحث طهارت تا آخر مبحث حج را در بردارد.
كتاب موجود در 8 مجلد چاپ شده است. در جلد اول و دوم كتاب طهارت، در جلد سوم و چهارم كتاب صلاة، در جلد پنجم كتاب زكات، كتاب خمس و انفال، در جلد ششم مباحث صوم و اعتكاف و در جلد هفتم و هشتم كتاب حج مطرح شده است.
در جلد اوّل مباحث تعريف طهارت، اقسام طهارت، انواع آب‌ها، مبطلات وضوء، احكام تخلى، وضوء، غسل، احكام جنابت، حيض و احكام آن و غسل حيض مطرح شده است.
در جلد دوم مباحث استحاضه، نفاس، احكام اموات، غسل ميت، كفن پوشاندن، دفن كردن، غسل‌هاى مستحبى، تيمم، نجاسات و غسل مس ميت آورده شده است.
در جلد سوم مباحث نمازهاى واجب و مستحب، تعداد ركعات آنها، وقت نماز، قبله، لباس و مكان نمازگزار، اذان و اقامه، افعال نماز و مبطلات نماز مطرح شده است.
جلد چهارم شامل مباحث نماز جمعه، نمازهاى عيد فطر و عيد غدير، نماز خورشيد گرفتگى، نماز اموات، احكام خلل در نماز، نماز قضا، نماز جماعت، احكام مساجد و نماز مسافر مى‌باشد.
در جلد پنجم مباحث تعريف زكات، واجبات زكات، (زكات حيوانات، طلا و نقره، غلات، مال التجارة)، كتاب خمس و انفال مطرح شده است.
جلد ششم شامل مباحث صوم، مبطلات روزه، مكروهات روزه، زمان روزه، روزه‌هاى صحيح، علائم ماه مبارك رمضان، شرايط روزۀ ماه مبارك رمضان، روزۀ قضا، روزۀ كفارات، اعتكاف، شرايط اعتكاف، اقسام اعتكاف، احكام اعتكاف و مبطلات اعتكاف مى‌باشد.
جلد هفتم شامل مباحث تعريف حج، شرايط وجوب حجة الاسلام، حج نذرى، نيابت، حج تمتع، حج افراد، حج قران، اقسام مواقيت، احكام مواقيت، مقدمات احرام، واجبات و احكام احرام، مستحبات و محرمات و مكروهات احرام، وقوف به عرفات، واجبات و احكام و مستحبات وقوف در عرفه، وقوف به مشعر (واجبات و احكام) مى‌باشد.
در جلد هشتم مباحث نزول به منىٰ و مناسك آن، صفات هدى، هدى قران، اضحيه، حلق و تقصير طواف (مقدمات، واجبات، احكام، مستحبات)، سعى، احكام منىٰ پس از برگشتن، احكام مدينه و مكه، احصاء و صد، احكام صيد، موجبات ضمان، صيد حرم، محظورات احرام، احكام عطر زدن، پوشيدن لباس دوخته شده، حلق، شعر، جدال، كندن درختان حرم و در آخر، كتاب عمره آورده شده است.
حواشى و شروح
كتاب مدارك الأحكام از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ شيعه واقع شده و حواشى و شروح زيادى بر آن نگاشته شده است كه به مهم‌ترين آنان اشاره مى‌شود.
1 - حاشيه بر مدارك، تأليف على بن محمد طباطبايى صاحب رياض المسائل (م 1231 ق).
2 - حاشيه بر قسمتى از طهارت كتاب مدارك الأحكام، تأليف سيد محمد جواد حسينى شقرائى صاحب مفتاح الكرامة (م 1226 ق).
3 - حاشيۀ وحيد بهبهانى، آقا محمد باقر بن محمد اكمل بهبهانى (م 1206 ق)، حاشيه بر كتاب طهارت و صلاة و قسمتى از زكات.
4 - تدارك المدارك، تأليف محدث بحرانى، شيخ يوسف صاحب حدائق (م 1186 ق).
5 - صفوة المرام من مدارك الأحكام، تأليف سيد بشر بن محمد بن ثنوان (م 1190 ق).
6 - نهج الأنام إلى مدارك الأحكام في شرح شرايع الإسلام، تأليف شيخ قاسم بن محمد حارثى همدانى (م 1237 ق).
7 - حاشيه بر مدارك، تأليف سيد ابراهيم بن سلطان العلماء مرعشى آملى (م 1098 ق).
8 - حاشيۀ ملا عبداللّه بن محمد تونى، صاحب وافيه (م 1071 ق).
9 - حاشيه بر مدارك، تأليف آقا محمد على بن آقا باقر بهبهانى (م 1216 ق).
10 - حاشيه بر مدارك، تأليف ملا عزيز الله بن محمد تقى مجلسى، بزرگترين فرزند محمد تقى مجلسى (م 1074 ق).
11 - حاشيه بر مدارك، تأليف امير ابراهيم بن امير معصوم حسينى قزوينى (م 1149 ق).
12 - حاشيه بر مدارك، تأليف سيد على بن عزيز الله جزائرى خرم‌آبادى (م 1149 ق).
13 - حاشيه بر مدارك، تأليف ملا محمد امين بن محمد شريف استرآبادى (م 1036 ق).
14 - حاشيه بر مدارك، تأليف شيخ محمد بن حسن بن زين الدين مشهور به شيخ محمد سبط (م 1030 ق). دربارۀ او گفته شده كه در خواب صاحب مدارك را ديده و او رضايت كامل خود را از اين حاشيه اعلام كرده است. (الذريعةج 6 ص 196).
15 - حاشيه بر مدارك، تأليف ملا محمد تقى طبسى شاگرد آقا جمال خوانسارى در جلد 6 الذريعةاز صفحۀ 196 تا 198 به نوزده حاشيه در مورد مدارك اشاره شده است.
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب مدارک الأحکام في شرح شرائع الإسلام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور