التلخيص في معرفة أسماء الأشياء
| نام کتاب | التلخيص في معرفة أسماء الأشياء |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب التلخيص في معرفة أسماء الأشياء
کتاب التلخیص فی معرفه الاشیاء |
| پدیدآورندگان | عسکری، حسن بن عبدالله (نويسنده)
عزه، حسن (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | CS 2970 /ع4ع5 |
| موضوع | زبان عربی - ریشه شناسی - نامها
نامهای عربی - واژه نامهها |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1413 هـ.ق یا 1993 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10185AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«التلخيص فى معرفة اسماء الاشياء» يا«التلخيص فى اللغة»، كتابى است به زبان عربى، تأليف ابو هلال عسكرى، متوفاى بعد از 395ق، در موضوع معانى و صفات چيزها.
اهميت اين كتاب، براى فارسى‌زبانان در دو نكته است:
نخست، آنكه ابو هلال از همه كلمات بيگانه‌اى كه زبان عربى از زبان‌هاى ديگر، به‌ويژه فارسى وام گرفته بود و دانشمندان پيش از او ريشه‌اى براى آنها يافته، يا ساخته بودند، آگاهى داشت؛ بدين‌سان، تقريبا همه كلمات«مُعرّب» كه مورد توجه دانشمندان قرن سوم هجرى و بيش از همه، ابن دُريد(در جمهره) بود، در«التلخيص» گرد آمد. همين پشتوانه عظيم بود كه يك قرن بعد، كتاب مهم«المعرب» جواليقى را به وجود آورد.
ديگر آنكه ابو هلال، گاهى، پس از ذكر كلمه و معناى آن، مى‌افزايد كه: «آن را به فارسى چنين گويند». در آن زمان، هنوز ادب فارسى و زبان خراسانى در ديگر نقاط ايران پراكنده نشده بود و ناچار ابو هلال به زبان فارسى خوزستانى خود سخن مى‌گفت؛ همين امر، بر اهميت كلماتى كه ابو هلال آورده، سخت مى‌افزايد.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، مقدمه‌اى به خامه مؤلف و 40 باب است.
روش ابو هلال، در اين كتاب، همان روش علماى علم لغت پيش از خود است؛ يعنى به معرفى واژگانى مى‌پردازد كه در سخن، براى رساندن معنايى از معناها، در حالت‌هاى مختلف به كار مى‌رود. وى، هم‌چنين به يادكرد واژگان مترادف و تفاوت‌هايى كه بين آنها از جهت معنايى وجود دارد، پرداخته و در اين باره از شواهد قرآنى و احاديث نبوى و نيز اقوال فصحاى عرب و ابيات شعرى قديم كه به صحت و نيز به دقت ضبط آنها اطمينان وجود دارد، در جهت توثيق درستى واژگانى كه به كار مى‌برد، سود مى‌جويد.
گزارش محتوا
اين كتاب، اثر سودمندى است كه بر حسب دايره واژگانى يك موضوع، يا بر حسب رسته‌هاى اشياء موجود در جهان، تقسيم‌بندى شده است. اين كتاب، در واقع، جامع آن كتاب‌هاى تك‌موضوعى كهن‌ترى است كه از ديرباز تأليف مى‌يافت(مثلا خلق الانسان، يا اندام‌هاى گوناگون انسان و هر چه به آنها مربوط است كه بارها پيش از ابو هلال تأليف شده است).
كتاب، با موضوع انسان آغاز گرديده و در آن، به بيان آفرينش انسان و نيز صفات وى و هر آنچه به حيات وى مرتبط است، پرداخته شده و تمام اين مطالب ضمن هفده باب بيان گرديده است.
عناوين برخى از اين ابواب، اين‌گونه است:
نام‌هاى اعضاى انسان و يادكرد حمل و ولادت، نام‌هاى افعال انسانى و دگرگونى حالات وى، نام‌هاى پوشش‌ها و صفات آنها و يادكرد خياطى و نساجى و...، يادكرد اسامى خانه‌ها و منازل و ادوات بنّاها و...
سپس ابو هلال، به موضوع آسمان و نجوم و زمان‌ها پرداخته و در باره باد و باران و ساير مظاهر طبيعت، ضمن پنج باب مطالبى بيان نموده است.
به اسامى گياهان و درختان و ميوه‌ها و نيز كشاورزى و آلات آن و... ضمن چهار باب، پرداخته شده است.
در ادامه، به معرفى جمادات و نيز اسامى و صفات زمين و كوه‌ها و ريگ‌زارها و غيره، طى يك باب پرداخته شده است.
به موضوع جنگ و سلاح و نيز انواع و اقسام اسلحه و اسامى ميادين جنگ، صفات سپاهيان و اسامى جنگ، در يك باب پرداخته شده است.
معرفى اسامى حيوانات، موضوع ديگرى است كه ضمن هفت باب، بدان پرداخته شده است.
اسامى صناعات، ادويه، كتاب‌ها و ادوات كتابت، بازى‌ها و سرگرمى‌ها نيز طى چهار باب، بيان گرديده است.
كتاب، با يادكرد نام اشياء مختلف ديگرى كه در هيچ‌يك از ابواب سابق الذكر نمى‌گنجد پايان يافته است.
منابع
1. آذرنوش، آذرتاش، دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 6، ص 406؛
2. مقدمه مؤلف؛
3. مقدمه محقق.
پیوندها
مطالعه کتاب التلخيص في معرفة أسماء الأشياء در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور