اعلام قرآن
اعلام قرآن, اثر محمد خزائلی (1292-1353ش) در معرفی جامع نامها و اعلام خاص (افراد و مکانها) موجود در قرآن کریم است.
| اعلام قرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خزائلی، محمد (نويسنده) |
| ناشر | اميرکبير |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1371ش |
| چاپ | 4 |
| شابک | - |
| موضوع | قرآن - نامهای تاریخى - قرآن - نامهای جغرافیایی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /خ4الف6 87/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
نویسنده انگیزه اصلی خود از تألیف این کتاب را نیاز به اثری جامع در زبان فارسی میداند که به اعلام و اسامی خاص قرآنی بپردازد.
پیشازاین، کتابهای محدودی در این زمینه موجود بوده است، اما هیچیک بهصورت جامع و مستند بهتمامی ابعاد این اعلام نپرداختهاند. خزائلی با مطالعه و بررسی آثار مشابه خارجی، بهویژه در زبانهای انگلیسی و فرانسوی، خلأ موجود در ادبیات فارسی را حس کرده و بر آن شده تا با رویکردی علمی و پژوهشی، این نیاز را برطرف سازد. هدف او ارائه مرجعی مستند برای دانشجویان، پژوهشگران و عموم مردم بوده تا شناخت دقیقتری از شخصیتها و مکانهای مطرح شده در قرآن پیدا کنند و از اشتباهات رایج در درک آنها جلوگیری شود[۱].
اهمیت کتاب
اهمیت کتاب در چند جنبه کلیدی قابلتوجه است:
- جامعیت و تمرکز تخصصی: این کتاب بهصورت متمرکز و جامع به معرفی تمام اسامی و اعلامی میپردازد که در قرآن کریم آمدهاند. این جامعیت، آن را به مرجعی منحصربهفرد در میان آثار فارسیزبان تبدیل کرده است.
- پُر کردن خلأ در ادبیات فارسی: در زمان تألیف این کتاب، هیچ اثر مشابهی با این سطح از دقت و جامعیت در زبان فارسی وجود نداشت که به طور تخصصی به "اعلام قرآن" بپردازد. این کتاب خلأ بزرگی را در منابع قرآنی فارسی پرکرده و بهعنوان یک مرجع اساسی شناخته میشود[۲].
ساختار
کتاب در قالب یک جلد و بهصورت الفبایی، به بررسی و معرفی یکصد و چهار علم (نامها، شخصیتها و مکانها) ذکر شده در قرآن کریم میپردازد که هر یک در بخشهای مجزا با عنوان "گفتار" ارائه شدهاند.
سبک نگارش
سبک نگارش نویسنده در این کتاب دارای ویژگیهای برجستهای است:
- تحلیلی و تطبیقی: نویسنده صرفاً به نقل آیات قرآن اکتفا نکرده، بلکه به مقایسه داستانها و شخصیتها در قرآن با روایات تورات، انجیل و داستانهای ایرانی و یونانی میپردازد.
- مستند و ارجاعدهی دقیق: هر بخش با ارجاع به آیات قرآن کریم آغاز شده و برای تأیید یا توضیح مطالب، به منابع متعدد اسلامی و غیراسلامی (نظیر دایرةالمعارفهای مختلف، تفاسیر، کتب تاریخی و ادبی) استناد میشود.
- رویکرد پژوهشی و نقد آرا: نویسنده به جمعآوری اقوال و نظرات مختلف مفسرین و پژوهشگران پرداخته و در موارد لزوم به نقد و بررسی آنها میپردازد و دیدگاه ترجیحی خود را ارائه میدهد.
- زبان روشن و روان: با وجود ماهیت علمی و پژوهشی، زبان کتاب ساده و روان است تا برای طیف وسیعتری از خوانندگان قابلفهم باشد.
- استفاده از شواهد شعری: در برخی بخشها، برای تبیین بهتر مفهوم یا اشاره به جنبههای فرهنگی موضوع، از اشعار شاعران فارسیزبان استفاده شده است[۳].
گزارش محتوا
در مقدمه، به معرفی کتاب و بیان ویژگیهای آن، پرداخته شده است[۴].
بهمنظور آشنایی با محتوای کتاب، به چند گفتار آن اشاره میشود:
گفتار آدم(ع): این گفتار با بررسی جایگاه انسان در هستی و اهمیت آفرینش آغاز میشود و به شرح داستان آدم(ع) در قرآن، تورات و داستانهای ایرانی میپردازد. در بخش قرآنی، خلقت آدم(ع) از خاک، امر الهی به سجده ملائکه و امتناع ابلیس، وسوسه آدم(ع) و حوا توسط ابلیس برای خوردن از درخت ممنوعه، و هبوط آنها از بهشت شرح داده میشود. نویسنده به مقایسه این جزئیات با روایت تورات میپردازد که در آن نیز به خلقت، وسوسه مار و خوردن میوه ممنوعه و خروج از بهشت اشاره شده است. در ادامه، داستان آفرینش انسان در متون ایرانی (مانند متون زرتشتی) و یونانی (مانند اساطیر) مورد بررسی قرار میگیرد. کتاب همچنین به مباحث کلامی و فلسفی درباره ماهیت انسان، هدف آفرینش و نظریههای تکامل از جمله داروینیسم میپردازد. پایان این گفتار به ماجرای فرزندان آدم(ع)، هابیل و قابیل، و اولین قتل در تاریخ بشر اختصاص دارد. [۵].
گفتار آزر: این بخش به نام آزر، پدر ابراهیم خلیلالله(ع)، میپردازد. نویسنده به اختلاف نظرات موجود در تفاسیر قرآن و روایات درباره هویت آزر اشاره میکند که آیا او پدر بیولوژیکی ابراهیم(ع) بوده یا عمو و سرپرست او. اهمیت این بحث در پرتو عصمت پیامبران و پرهیز ابراهیم(ع) از شرک توضیح داده میشود. منابع مختلفی از جمله تفسیر طبری و دیگر دایرةالمعارفها مورد استناد قرار میگیرد[۶].
گفتار ابراهیم(ع): این گفتار بهصورت مفصل به زندگی و نبوت حضرت ابراهیم(ع) میپردازد و لیست کاملی از آیاتی که نام ابراهیم(ع) در آنها آمده است، ارائه میدهد. داستان ابراهیم(ع) از دعوت قوم خود به توحید، شکستن بتها، رویارویی با نمرود و ماجرای افکنده شدن به آتش و معجزه نجاتیافتن و شرح داده میشود. سپس به هجرت او، ساخت کعبه با اسماعیل و ماجرای قربانیکردن فرزند (که در سنت اسلامی، اسماعیل و در تورات، اسحاق ذکر شده است) پرداخته میشود. نویسنده بهتفصیل به مقایسه روایت قرآنی ابراهیم(ع) با داستانهای او در تورات و سایر منابع تاریخی و دینی میپردازد و نقاط اشتراک و افتراق را بیان میکند. این بخش همچنین شامل بحثهایی درباره اصالت عربی یا عبری بودن ابراهیم و اهمیت او در تاریخ ادیان توحیدی است و در پایان درباره تاثیر قصه ابراهیم(ع) در ادبیات فارسی سخن میگوید [۷].
گفتار ابلیس: این گفتار به بررسی ریشهشناسی و معنای واژه «ابلیس» و «شیطان» میپردازد. داستان اصلی امتناع ابلیس از سجده بر آدم(ع)، راندهشدن او از بهشت، و نقش وی بهعنوان وسوسهگر و دشمن انسان در قرآن شرح داده میشود. نویسنده به تفاوتها و شباهتهای مفهوم ابلیس در قرآن و سایر ادیان ابراهیمی اشاره میکند. همچنین به تأثیر ابلیس بر انسان و ماهیت وسوسههای او و تاثیر ابلیس در ادبیات فارسی پرداخته میشود[۸].
گفتار الله: این گفتار جامعترین بخش کتاب است و به معرفی کلمه جلاله «الله»، نام ذاتی خداوند در اسلام، میپردازد. نویسنده به ریشهشناسی و معانی این واژه، تفاوت آن با سایر اسماء و صفات الهی و دلایل یگانگی آن در قرآن اشاره میکند. بخش بزرگی از این گفتار به شرح و توضیح صفات مختلف خداوند در قرآن اختصاص دارد؛ از جمله صفتهایی چون رحمن، رحیم، غفار، رزاق، علیم، قدیر، لطیف، نور، و هادی. نویسنده به بررسی این صفات از دیدگاههای کلامی و تفسیری میپردازد و هر صفت را با آیات مربوطه قرآنی مستند میکند[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.