تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء علیه‌السلام

تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، پژوهشی است در قلمرو تاریخ قیام عاشورا که در دو جلد با تلاش گروهی از تاریخ ‌پژوهان زیر نظر مهدی پیشوایی، و سید محمد هادی یوسفی غروی در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، در دو جلد، تاألیف و تدوین شده است..

تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهداء علیه السلام
پدیدآوران	گروهی از تاریخ پژوهان (نويسنده) پیشوایی، مهدی (نویسنده)
ناشر	مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی (ره). انتشارات
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1395ش
چاپ	15
شابک	‎-
موضوع	حسین بن علی (ع)، امام سوم، 4 - 61ق. - واقعه کربلا، 61ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/ت22 41/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

این اثر با هدف تدوین جامع و مستند تاریخ عاشورا، بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره قیام امام حسین(ع)، و پاسخ به شبهات و تحریفات مرتبط با این واقعه نگاشته شده است. فصل‌های این کتاب شامل مباحثی چون مروری بر مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا، زندگی و شخصیت امام حسین(ع)، پیشگویی‌های شهادت ایشان، فلسفه قیام امام حسین(ع)، و وقایع مرتبط با قیام عاشورا هستند.

هدف از تالیف

هدف اصلی تدوین این کتاب، ارائه یک گزارش جامع، کامل و مستند از واقعهتاریخ قیام عاشورا برای جامععه علمی کشور، به‌ویژه خطبا و طلاب جوان است.

و ارائه تحلیلی عمیق و همه‌جانبه از واقعه، ریشه‌های تاریخی و زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن، فلسفه قیام، و پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن می‌باشد.

ویژگی‌های کتاب

1. جامعیت، کمال و مستند بودن گزارش‌ها: این جامعیت شامل تبیین فلسفه، ریشه‌های تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قیام امام حسین(ع) است و از مقدمات تا پیامدهای آن را پوشش می‌دهد. در تدوین آن، همه مقاتل کهن و متأخر و مهم‌ترین مقاتل جدید، اعم از عربی و فارسی، از نظر گذشته است.
2. توجه به نیازها و پرسش‌ها: پژوهشگران تلاش کرده‌اند تا با بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره قیام امام حسین (ع)، به شبهات و تحریفات پاسخ دهند و فلسفه، ریشه‌های تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این قیام را به طور جامع تبیین کنند. این کتاب، به ‌گونه‌ای طراحی شده که پاسخگوی نیازها و پرسش‌های برای عموم اقشارها مختلف جامعهو گروه‌های اهل مطالعه، قابل فهم و استفاده باشد، ولی مخاطبان اصلی آن مبلغان و سخنوران جوان حوزوی هستند و هدف، ارتقای میزان آگاهی تاریخی آنان، به‌طور دقیق و انتقال اطلاعات مرتبط با تاریخ عاشورا به آنان به‌طور مطمئن و با رعایت امانت استاعم از پژوهشگران و عموم مردم باشد..
3. رعایت معیارهای تاریخ‌نگاری علمی: در سراسر کتاب، ملاک‌ها و معیارهای شناخته‌شده و معمول در تاریخ‌نگاری علمی، در نظر بوده است.
4. گردش علمی مباحث و کار گروهی: تدوین کتاب، شامل یک طرح رسمی بوده که در آن اهداف، دامنه، روش تحقیق، منابع و حجم تقریبی مشخص شده است؛ هر فصل توسط پژوهشگری متخصص و صاحب‌نظر نگاشته شده و سپس نسخه‌های اولیه فصول در مراحل مختلف تحت بررسی و پالایش توسط سایر پژوهشگران و شورای علمی گروه تاریخ قرار گرفته ‌است و نسخه نهایی هر فصل پس از تأیید شورای علمی به چاپ رسیده است.

نویسندگان تلاش کرده‌اند تا این اثر عاری از تحریف و نقص‌های رایج در مقتل‌های پیشین باشد و بر پایه منابع صحیح و معتبر تدوین گردد این کتاب در پاسخ به نیازهای روز و بیان جدید، به دلیل وابستگی عمیق به خاندان حسینی و تجربه طولانی با مقتل‌ها نوشته شده است همچنین این اثر به رعایت معیارهای علمی و تاریخی تأکید دارد، از جمله پرهیز از نقل گزارش‌های ضعیف و مشکوک

ویژگی های کتاب

ویژگی‌های خاص کتاب تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء که آن را از بسیاری از مقتل‌های پیشین متمایز می‌کند، در بخش‌های مقدماتی کتاب به تفصیل توضیح داده شده‌اند این ویژگی‌ها که حاصل یک رویکرد جامع، مشارکتی و آکادمیک در پژوهش هستند، عبارتند از:

جامعیت، کمال و مستند بودن گزارش‌ها: این کتاب با هدف ارائه گزارشی جامع، کامل و مستند از واقعه عاشورا تدوین شده است این جامعیت شامل تبیین فلسفه، ریشه‌های تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قیام امام حسین (ع) است و از مقدمات تا پیامدهای آن را پوشش می‌دهد این اثر تلاش دارد تا پاسخگوی نیازها و پرسش‌های اقشار مختلف جامعه، از جمله پژوهشگران و عموم مردم باشد

رعایت معیارهای تاریخ‌نگاری علمی: پژوهشگران بر رعایت دقیق معیارهای علمی و آکادمیک تاریخ‌نگاری تأکید داشته‌اند این کتاب بر پایه منابع گسترده و متنوع تاریخی، فقهی، حدیثی، ادبی، جغرافیایی و رجالی، از متون کهن تا آثار معاصر نگاشته شده است در نقل مطالب، تطابق دقیق با متون اصلی رعایت شده و ارجاعات مستند به منابع اصلی داده شده است همچنین، به املاء صحیح اسامی و اعلام جغرافیایی دقت ویژه‌ای شده تا از هرگونه غلط یا اشتباه پرهیز شود این دقت به منظور تضمین اعتبار و اصالت گزارش‌ها انجام شده است

بررسی و نقد مقتل‌ها و نگاشته‌های پیشین: یک بخش کامل از کتاب (فصل اول) به بررسی سیر مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر اختصاص دارد در این بخش، کتاب به نقد و تحلیل مقتل‌های موجود، از جمله مقتل‌های کهن و متأخر، و بررسی ویژگی‌های مثبت و منفی آن‌ها پرداخته است این کار به نویسندگان کمک کرده است تا اثری جامع‌تر و مستندتر ارائه دهند که عاری از اغراق و تحریف باشد و از نقاط ضعف نگاشته‌های پیشین پرهیز کند

فرآیند مرحله‌ای تدوین و بازنگری دقیق: تدوین کتاب شامل یک طرح رسمی بوده که در آن اهداف، دامنه، روش تحقیق، منابع و حجم تقریبی مشخص شده است هر فصل توسط پژوهشگران متخص نگاشته شده و سپس نسخه‌های اولیه فصول در مراحل مختلف تحت بررسی و پالایش توسط سایر پژوهشگران و شورای علمی گروه تاریخ قرار گرفته‌اند نسخه نهایی هر فصل پس از تأیید شورای علمی به چاپ رسیده است این فرآیند چندباره بازنگری، دقت و اعتبار علمی اثر را تضمین کرده و به حل مشکلات احتمالی کمک کرده است

گزارشی جامع از ساختار و محتوای و موضوع کتاب

کتاب، به چندین بخش اصلی و فصول متعدد در ذیل هر بخش تقسیم شده است که هر کدام به جنبه‌ای خاص از واقعه عاشورا و شخصیت امام حسین (ع) می‌پردازند، به شرح زیر: ابتدا در ضمن مقدمه و پیشگفتار،به اهداف و رویکرد کلی پژوهش اشاره شده و توضیح داده می شود که چرا این مقتل جامع تألیف شده است تأکید بر رفع کمبودهای منابع پیشین و مقابله با تحریفات در گزارش‌های عاشورا از جمله ویژگی‌های اصلی این اثر است.

بخش اول: شامل (فصول مقدماتی) است:

فصل اول،: سیری در مقتل‌نویسی و تاریخ‌نگاری عاشورا از آغاز تا عصر حاضر: : این فصل، به بررسی تاریخچه نگارش مقتل و کتاب‌های مربوط به عاشورا از قرن دوم تا قرن چهاردهم و نیز به بررسی و نقد مهم‌ترین مقتل‌های قرن چهاردهم و سپس مقتل‌نگاری در قرن حاضر (پانزدهم) می‌پردازد همچنین به و مقایسه و نقد مهم‌ترین مقتل‌ها و نگاشته‌های تاریخ عاشورا (در دو مقطع قرن دوم تا هفتم و قرن هشتم تا چهاردهم، با یکدیگر، پرداخته و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها را بررسی می‌کند. تعریف مقتل در لغت و اصطلاح نیز ارائه شده است..

فصل دوم،: سیری در ادوار زندگی و شخصیت امام حسین(ع): :

این فصل، به زندگی‌نامه و جایگاه امام حسین(ع) در دوران‌های مختلف، از زمان پیامبر اکرم ، تا عصر پیشوایی امام حسن(ع) پرداخته استامامت خویش و روابط ایشان با معاویه می‌پردازد.

همچنین به جایگاه و منزلت ایشان نزد پیامبر (ص) و مسلمانان و معاصران خویش ، توجه شنموده است..

فصل سوم،: شهادت امام حسین در گفتار پیامبران و امامان: :

این فصل، به پیشگویی‌ها و اخبار غیبی ، درباره شهادت امام حسین (ع) از زبان پیامبران پیشین، جبرئیل ، پیامبر اکرم ، امیرالموؤمنین ، امام حسن ، و خود سیدالشهدا(ع) ء می‌پردازد.

فصل چهارم،: فضیلت گریستن و عزاداری برای امام حسین و تحلیلی درباره آن :

این فصل، بر اهمیت و فضیلت گریه و عزاداری برای امام حسین (ع) تأکید دارد و به تحلیل پاداش آن می‌پردازد. همچنین فضیلت سرودن شعر در رثای امام را مورد بحث قرار می‌دهد نیز مورد بحث قرار گرفته است.

فصل پنجم،: ریشه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قیام امام حسین(ع) : : این فصل به بررسی ریشه‌های عمیق و چندجانبه قیام عاشورا، از جمله ریشه‌های سیاسی (مانند سقیفه، خلافت عمر و عثمان، و حکومت بنی‌امیه) ، ریشه‌های اجتماعی (لغزش خواص) و ریشه‌های فرهنگی (مانند اجتهاد در برابر نص و منع کتابت حدیث) می‌پردازد . می‌پردازد

فصل ششم،: فلسفه قیام امام حسین(ع) : :

این فصل، به مهم‌ترین دیدگاه‌ها و برداشت‌ها درباره فلسفه قیام کربلا، از جمله دیدگاه دین‌گرایانه ، عارفانه و صوفیانه ، مسیحانه ، قیام برای شهادت ، و نظریه تشکیل حکومت پرداخته و آن‌ها را بررسی و نقد می‌کند. همچنین به نقش دعوت کوفیان و مسئله علم امام به شهادت نیز پرداخته است.

فصل هفتم،: پیشگویی‌ها و هشدارهای معصومان درباره تسلط بنی‌امیه :

این فصل، به پیشگویی‌های پیامبر اکرم (ص)، امیرالموؤمنین (ع)، و امام حسن (ع) درباره تسلط بنی‌امیه و حوادث آینده می‌پردازد.

بخش دوم: (امام حسین و معاویه) : فصل اول،: مواضنع قیام امام حسین(ع) دبر برابرضد ضد معاویه : این فصل، به بررسی شخصیت و شیوه حکومت‌داری معاویه و اقدامات او برای مخدوش کردن چهره اهل ‌بیت ، ترویج تفکر انحرافی ، فشار اقتصادی ، و تحمیل صلح بر امام حسن(ع) می‌پردازد ، می‌پردازد.

فصل دوم،: مواضع امام حسین در برابر حکومت معاویه و مبارزات سیاسی آن حضرت:

این فصل، به مخالفت امام حسین با ولایتعهدی یزید ، ، نامه‌نگاری‌ها ، تبیین جایگاه اهل ‌بیت ، و سخنرانی تاریخی ایشان در اجتماع حج و... می‌پردازد می‌پردازد.

فصل سوم،: قضیه ولیعهدی یزید : این فصل، به آغاز ماجرا و رایزنی‌های معاویه برای ولیعهدی یزید ، سفرهای معاویه به مدینه ، و اقدامات او برای حمایت نمایشی از ولیعهدی یزید و سرکوب مخالفان و... اشاره دارد اشاره دارد.

بخش سوم: (نهضت عاشورا، از آغاز تا ورود امام حسین به کربلا ): فصل اول: (امام حسین در مدینه) : این فصل به وضعیت امام حسین در مدینه پس از مرگ معاویه و دریافت نامه یزید به حاکم مدینه ، ملاقات‌های ایشانمام با شخصیت‌های مختلف (مانند عمرو بن ‌علی ‌بن ابی‌‌طالب، محمد بن ‌حنفیه، و ام ‌سلمه) ، و، حرکت کاروان امام به سمت مکه و... می‌پردازد ، می‌پردازد.

فصل دوم،: امام حسین در مکه : این فصل، به فعالیت‌های امام حسین در ایام اقامت در مکه ، ، نامه‌نگاری‌ها و، دیدارهای ایشان با شخصیت‌های مختلف (مانند عبدالله ‌بن ‌زبیر و عبدالله ‌بن ‌عباس) و... می‌پردازد می‌پردازد.

فصل سوم: مسلم در کوفه به ماجرای مسلم بن عقیل در کوفه، نامه‌نگاری کوفیان به امام ، اعزام مسلم ، فعالیت‌های او در کوفه ، موضع‌گیری نعمان بن بشیر ، ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه و سخت‌گیری‌های او ، قیام مسلم ، شهادت او و سایر حوادث مربوط به کوفه می‌پردازدسخن می‌گوید

فصل سوم،چهارم: ساختار سیاسی - مذهبی کوفه (پس از شهادت امیرالموؤمنین تا خلافت یزید) : این فصل، به تحلیل ساختار جامعه کوفه، علل نامه‌نگاری کوفیان ، دلایل کوتاهی آن‌ها در دفاع از نهضت (شامل ویژگی‌های روحی و روانی، دنیاطلبی و نظام‌نا‌پذیری) ، و تحلیل شکست حضرت مسلم از منظر جامعه‌شناختسی تاریخیشکست نهضت مسلم می‌پردازد.،

فصل چهارم،پنجم: امام حسین(ع) در راه کوفه : این فصل، به خروج امام حسین از مکه ، ماجرای حج ناتمام ، خطبه امام ، تلاش‌های عبدالله بن جعفر، ، و مسیر و منازل میان راه مکه تا کربلا (از جمله ذات عرق، حاجر، زرود، تثعلبیه، زباله و...) می‌پردازد. همچنین بهاز اخبار شهادت مسلم و هانی و رویدادهای مربوطه در طول مسیر، اشاره داردگفتگو می‌کند.

• بخش چهارم: (امام حسین(ع) در کربلا) :

فصل اول،: از ورود امام به کربلا تا روز عاشورا : این فصل، به ورود امام به نینوا و کربلا ، ، دستوراتنامه ابن‌ زیاد به امام و پاسخ آن ، ورود عمرو بن ‌سعد به کربلا ، گسیل کردن کوفیان برای جنگ با حسین(ع) ، تلاش برای جلوگیری از دسترسیرسیدن به آب به اردوی حسینی ، دیدار عمر سعد با امام حسین و، رویدادهای شب عاشورا (شامل سخنان امام با یاران، بی‌تابی زینب و عبادت‌هاو...)، می‌پردازد..

دیگر فصول این جلد از کتاب شامل رویدادهای روز عاشورا تا شهادت بنی‌هاشم، مبارزه و شهادت بنی‌هاشم، کیفیت نبرد و شهادت امام حسین(ع)، حوادث پس از شهادت امام(ع) و خاتمه می‌شود.

اما جلد دوم نیز شامل بخش ‌ها و فصول متعددی است، به شرح زیر.:

• در بخش اول که شامل حوادث بعد از عاشورا می می‌شود، در ضمن پنج فصل، احوالات اهل ‌بیت در کوفه و شام و مسیر بین آن، دو و همچنین در مدینه بررسی شده است. همچنین سیره امام سجاد (ع) در تداوم نهضت عاشورا مورد ارزیابی قرار گرفته است..

• در بخش دوم (پیامدهای قیام عاشورا)، در ضمن دو فصل، به پیامدهای تکوینی و سیاسی و اجتماعی قیام عاشورا، اشاره شده است..

• در بخش سوم (مباحث پیرامونی قیامنهضت عاشورا)، در ضمن پنج فصل، مانند مباحثی مانند اربعین، و فلسفه عزاداری برای امام حسین (ع)، سیر تاریخی عزاداری برای امام حسین(ع)، برخی آمار و ارقام مربوط به قیام عاشورا، و پرسش ‌ها و پاسخ‌های عاشورایی مطرح شده است .

• در بخش چهارم (شرح حال و زندگی‌نامه اصحاب امام حسین(ع))، در ضمن دو فصل، شرح حال اصحاب امام حسین (ع) از بنی ‌هاشم و غیر بنی ‌هاشم، آورده شده است..

منابع مقاله

مقدمه، پیشگفتار و متن کتاب.