تذکره آفتاب عالمتاب

تذکرة آفتاب عالمتاب کتابی گران‌قدر از قاضی محمدصادق خان اختر هوگلی (۱۲۷۴-۱۲۰۱ق)، شاعر تخلص‌گزار به «اختر» است. این اثر، به عنوان تذکره‌ای کامل، زندگینامه سرایندگان کهن و معاصر پارسی‌گوی را در ایران و هند روایت کرده و با آوردن گزیده‌ای از سروده‌های ایشان، گنجینه‌ای ادبی را پیش روی خواننده می‌گشاید.

تذکره آفتاب عالمتاب
پدیدآوران	اختر هوگلی، قاضی محمدصادق خان (نويسنده) بیگ‌وردی، مرضیه (مصحح) برزگر ، مریم (مصحح) بیگ‌باباپور، یوسف (ناظر)
ناشر	سفیر اردهال
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1392ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-313-136-1
موضوع	شاعران ایرانی - سرگذشت نامه - شاعران هندی (فارسی زبان) - سرگذشت نامه - شعر فارسی - مجموعه‎‌‌ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	4ت3الف 3542 PIR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه مولف

نویسنده در مقدمه خود هدف از تألیف این اثر را حفظ آگاهی‌های ارزشمند از مفاخر، اندیشه‌ها و عظمت‌های دوره‌های گذشته می‌داند و همچنین بر اهمیت آن برای شاعران فارسی‌گو در هند تأکید می‌ورزد، چرا که این اثر اطلاعات جامع و دقیقی از شعرای معاصر مؤلف ارائه می‌دهد. .

تألیف این تذکره بزرگ از سال ۱۲۳۸ هجری قمری آغاز شد و در ۲۴ رمضان سال ۱۲۶۹ هجری قمری به پایان رسید. .

ساختار کتاب

ساختار «تذکرة آفتاب عالمتاب» بر پایه‌ی حروف الفبای تخلص شاعران تنظیم شده است. این نظم الفبایی از حرف «الف» شروع شده و تا پایان حروف ادامه می‌یابد. این تذکره‌ی مهم در دو مجلد تصحیح شده است:

جلد اول: شامل شاعرانی است که تخلص آنها از «باب الالف» آغاز شده و تا «باب الشین» ادامه می‌یابد.

جلد دوم: شامل شاعرانی است که تخلص آنها از «باب الصاد» شروع شده و تا «باب الیاء» پایان می‌یابد.

گزارش محتوا

این تذکره با جمع‌آوری شرح‌حال شاعران فارسی‌گوی هند، از ۴2۴6 شاعر (از جمله شاعران قدیم و جدید) یاد می‌کند و این اطلاعات را به ترتیب الفبایی تخلص‌هایشان (از الف تا ی) در دو مجلد مفصل ارائه داده است .

این تذکره که به مثابه‌ی یک گنجینه بزرگ از نمونه‌های شعری عمل می‌کند شامل بخش‌های زیر است:

الف) محتوای جلد اول (باب الالف تا باب الشین):

مقدمه کتاب با شرح‌حال مؤلف آغاز می‌شود نویسنده، منابع، چینش تذکره و نوع اطلاعات عرضه شده را بیان می‌دارد و یادآور می‌شود که تذکره را بر اساس حروف اول تخلص شاعران تنظیم کرده است .

باب الالف: این بخش وسیع، شامل شاعران بسیاری است مانند: آذری هاشمی بیهقی، آذر خراسانی، میرزا ابراهیم و آذر اصفهانی، آرام اصفهانی که نامش ملاصدرا میرزا محب علی، آصف جا دهلوی، آصف لکهنوی و افضل کاشی که شامل اشعاری در باب الف الفاء است و...

ب) محتوای جلد دوم (باب الصاد تا باب الیاء):

جلد دوم تذکره که ادامه‌ی ساختار الفبایی است، به شرح‌حال شاعران از باب صاد تا یاء می‌پردازد.

به‌عنوان‌مثال باب الصاد: صاعد خونشانی، صادق اصفهانی، صالح تبریزی، صائب تبریزی و...

مولف در این دو جلد، متناسب با میزان اطلاعاتی که از هر شاعری دارد، به ذکر نام و تاریخ تولد و وفات، زندگی‌نامه، اساتید و شاگردان وی و همچنین نمونه اشعار، می‌پردازد.

منابع مقاله

مقدمات و متن کتاب