راه خداشناسی و شناخت صفات او
| راه خدا شناسی و شناخت صفات او | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) |
| ناشر | مکتب اسلام |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1375ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | س2ر2 217/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
راه خداشناسی و شناخت صفات او، تالیف آیتالله جعفر سبحانی (متولد 1308ش) فقیه، متکلم، اصولی و مفسر که به موضوع شناخت خداوند و صفات او میپردازد و به دنبال تقویت مبانی اعتقادی اسلامی از طریق ارائه دلایل عقلی، علمی و فطری است.
انگیزه نگارش
انگیزه نویسنده از تألیف این اثر، پرداختن به مسائلی است که هنوز بهطورجدی و کامل در زندگی انسانها بررسی نشده و ابعاد آن از منظر مذهبی، اخلاقی و سایر جوانب روشن نشده است. هدف، ارائه یک شناخت جامع و روشن از خداوند بهمنظور مقابله با چالشهای اجتماعی و فرهنگی زمانه، مانند نابرابری، جنگها، خودخواهی و مسائل مربوط به آزادی و حقوق بشر که ریشه در فقدان یک شناخت صحیح از ارزشهای مذهبی و اخلاقی دارد. نویسنده بر این باور است که بسیاری از مذاهب، به دلیل کجفهمیها و برداشتهای نادرست، از مسیر اصلی خود منحرف شدهاند و همین موضوع مانع از بحث گسترده درباره مسائل مذهبی شده است[۱].
اهمیت کتاب
این اثر به دلایل زیر از اهمیت ویژهای برخوردار است:
- تقویت مبانی اعتقادی: هدف اصلی این کتاب، عرضه عقاید صحیح و منطقی مذهبی برای تحکیم ایمان در دل جوانان پیرامون اصول عقاید اسلامی است.
- جامعیت رویکرد: کتاب از دیدگاههای مختلفی از جمله روانشناسی، جامعهشناسی و فطرت انسانی به موضوع خداشناسی میپردازد و دلایل گوناگونی برای اثبات وجود خداوند، مانند برهان آفرینش، موازنه و کنترل در طبیعت، و هدایت تکوینی را مطرح میکند[۲].
ساختار
کتاب شامل یک مقدمه و در ادامه، مباحث اصلی کتاب در 18 بخش شمارهگذاری شده در منابع ارائه شده، مطرح گشته است.
سبک نگارش
کتاب با ویژگیهای اصلی زیر نگاشته شده است:
- رویکرد علمی و استدلالی: نویسنده با ارائهی دلایل عقلی، علمی و تجربی، مباحث خود را به شیوهای منطقی و مستدل پیش میبرد.
- جامعیت در تحلیل: مسائل خداشناسی را از زوایای مختلف فلسفی، کلامی، روانشناختی و جامعهشناختی موردبررسی قرار میدهد.
- پاسخگویی به نیازهای عصر: به مسائل و شبهات رایج در دوران معاصر پیرامون دینوایمان پاسخ میدهد و تلاش میکند تا ارزشهای مذهبی را بهگونهای کاربردی مطرح کند.
- پرهیز از پیچیدگی غیرضروری: با هدف رساندن مطالب به عموم، از زبانی روشن و قابلفهم استفاده میکند و بهجای پیچیدگیهای غیرضروری، بر شفافیت و اثربخشی تمرکز دارد[۳].
گزارش محتوا
بخش 1: دلایل بحث از خداوند؛ این بخش به اهمیت و ضرورت بحث درباره وجود خداوند میپردازد. نویسنده با اشاره به گسترش مکاتب فلسفی و مادیگرایی، بیان میکند که گروهی از جوانان و دانشگاهیان به این سوال برخاستهاند که چرا باید به بحث و تحقیق در مورد خداوند و مسائل ماوراء طبیعت پرداخت. این بخش توضیح میدهد که زندگی انسان بدون ایمان به خدا، به سمت پوچی و ناامیدی میرود و ایمان، زمینهساز عدالت اجتماعی و آرامش روانی است[۴].
بخش 2: توحید از دیدگاه روانشناسی؛ در این بخش، به اموری همچون درخشش حس مذهبی و تأثیر حس مذهبی در پیشرفت علوم و ادبیات، اشاره شده است[۵].
بخش 3: توحید از دیدگاه جامعهشناسی؛ این بخش به تأثیرات مثبت ایمان و شناخت خداوند بر روح و روان انسان و زندگی فردی و اجتماعی او میپردازد. روح خداشناسی سبب تعدیل غرایز و تخیلات درونی انسان شده و به سعادت و خوشبختی جامعه انسانی کمک میکند. همچنین، میتواند از تجاوزات اخلاقی، استعمار، جنگها و هرجومرج در جامعه جلوگیری کند. این بخش تأکید میکند که ایمان به خدا، موجب تنظیم غرایز و هدایت آنها به سمت اهداف عالی انسانی میشود[۶].
بخش 4: توحید فطری از نظر قرآن و حدیث؛ این بخش به بحث در مورد توحید فطری میپردازد، یعنی گرایش ذاتی انسان به شناخت و پرستش خداوند که از بدو خلقت در وجود او نهادینه شده است. نویسنده با استناد به آیات قرآن کریم، این حقیقت را که انسان ذاتاً به سوی خدا تمایل دارد، تبیین میکند و آن را از هر نوع انحراف و آلودگی مادی و شرک مبرا میداند. این فطرت حتی از دوران کودکی در انسان مشهود است[۷].
بخش 5: انگیزه بشر در گرایش به خداوند و مذهب؛ این قسمت به بررسی دلایل روانشناختی و انگیزههای درونی انسان برای گرایش به خداوند و مذهب میپردازد . اشاره میکند که تمایلات فطری انسان، از جمله حس جستجوگری، زیباییدوستی، عدالتطلبی و میل به کمال، همگی او را بهسوی ایمان به خداوند سوق میدهند. این بخش همچنین به نقد نظریاتی که منشأ دین را ترس از طبیعت یا جهل میدانند، میپردازد[۸].
بخش 6: توحید استدلالی؛ در این بخش، به توحید بر پایه استدلال و براهین عقلی و علمی پرداخته میشود. برهان توحید استدلالی بر خلاف توحید فطری، بر اساس منطق و برهان استوار است. این بخش به دلایل علمی و فلسفی برای اثبات یگانگی خداوند و نظم جهان هستی میپردازد و نتیجه این استدلالات را از طریق تفکر و تعمق، نه صرفاً احساسات درونی، به دست میآورد[۹].
بخش 7: دلایل توحید در زیباترین جلوهگاه طبیعت؛ این قسمت به ارائه دلایل توحید با استناد به نظم و زیباییهای شگفتانگیز جهان طبیعت، به ویژه در اجرام آسمانی میپردازد. این بخش، عظمت و دقت نظام آفرینش را در حرکت سیارات (مانند عطارد، زهره، مریخ، مشتری و سایر اجرام)، ابعاد حیرتانگیز خورشید (وزن، حرارت، سن و حرکت) و همچنین کهکشانها را مورد بررسی قرار میدهد. این نظم دقیق و هماهنگیها گواهی بر خالقی دانا و توانا هستند[۱۰].
بخش 8: دلایل توحید در جهان نباتات؛ این بخش، شواهد توحید و عظمت خالق را در نظم و تنوع بینظیر گیاهان بررسی میکند. اشاره به فرآیندهای رشد، تولید مثل و ویژگیهای هر گل و دانه به عنوان نشانههایی از خالقی هوشمند و هدفمند ارائه میشود. ساختار دقیق سلولی و زیباییهای طبیعی گیاهان، بدون دخالت نیروی تصادفی، شاهدی بر وجود آفریدگاری توانا و دانشمند است[۱۱].
بخش 9: نشانههای توحید در جانداران، این قسمت به شگفتیها و نظم موجود در بدن موجودات زنده، از کوچکترین سلولها تا پیچیدهترین سیستمهای بدنی، میپردازد. نویسنده این نظم و هماهنگی را دلیلی بر وجود خالقی دانا و توانا میداند که تمام نیازهای حیاتی جانداران را با دقت فراهم کرده است[۱۲].
بخش 10: توحید از نظر پدیده حیات؛ این بخش به بررسی پدیده حیات و شرایط پیچیدهای که برای بقای آن لازم است، میپردازد. نویسنده مطرح میکند که پدید آمدن حیات بر روی زمین و تکامل آن، نتیجه تصادف نیست، بلکه حاصل طراحی دقیق و هوشمندانه است. شرایط منحصربهفرد زمین برای زندگی (مانند اندازه، فاصله از خورشید، وجود آب و اکسیژن) به عنوان دلایلی برای این ادعا ذکر میشوند[۱۳].
بخش 11: دلایل درخشنده نظم در وجود انسان؛ این بخش بر نظم و هماهنگی شگفتانگیز در ساختار بدن انسان تأکید میکند. از سلولهای سازنده بدن گرفته تا دستگاههای گوارش، گردش خون، مغز و اعصاب، چشم و گوش و سایر اندامها، همگی به طور دقیق و هدفمند طراحی شدهاند. این نظم پیچیده، دلیلی قاطع بر وجود خالقی هوشمند و حکیم است که بدون دخالت او، چنین پدیدهای ممکن نیست[۱۴].
بخش 12: اشارات توحیدی در تکامل جنین؛ این قسمت به مراحل تکامل جنین انسان از لحظه لقاح تا تولد میپردازد و آن را شاهدی بر نظم و قدرت خداوند میداند. نویسنده با ذکر جزئیات مراحل مختلف رشد جنین و شکلگیری اندامها، بر طراحی هدفمند و حکیمانه آفرینش تأکید میکند[۱۵].
بخش 13: بررسی برهان نظم و موازنه و کنترل؛ این بخش به تفصیل برهان نظم، موازنه و کنترل در طبیعت و آفرینش میپردازد. نویسنده مثالهایی از تعادل اکسیژن و کربن در جو زمین، کنترل جمعیت حیوانات، و کنترل آفات طبیعی را ذکر میکند تا نشان دهد که جهان بر اساس یک سیستم دقیق و هدفمند اداره میشود، نه تصادف[۱۶].
بخش 14: هدایت تکوینی با شعور حیوانی؛ این قسمت به هدایت غریزی و شعور طبیعی در حیوانات میپردازد. نویسنده با ذکر مثالهایی از ساختار کندوهای عسل، لانه پرندگان و سایر رفتارهای هوشمندانه حیوانات، بیان میکند که این اعمال نتیجه هدایتی درونی و تکوینی از سوی خالق است و نه صرفاً تصادف یا آموزش[۱۷].
بخش دلایل عقلی و فلسفی توحید[۱۸]، اشکالات وارد بر خداشناسی[۱۹]، اشکال دوم: تخصیص در قانون علیت روا نیست[۲۰] و اشکالات دیگر مادیها[۲۱]، عنوان سایر بخشهای کتاب است.
پانویس
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص5- 3
- ↑ ر.ک: پیشگفتار، ص7- 3
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ متن کتاب، ص35-8
- ↑ همان، ص45-36
- ↑ همان، ص58- 46
- ↑ همان، ص62- 59
- ↑ همان، ص95- 63
- ↑ همان، ص106- 96
- ↑ همان، ص139- 107
- ↑ همان، ص144- 140
- ↑ همان، ص147-145
- ↑ همان، ص164- 148
- ↑ همان، ص173- 165
- ↑ همان، ص179- 174
- ↑ همان، ص186- 180
- ↑ همان، ص201- 187
- ↑ همان، ص221- 202
- ↑ همان، ص260- 223
- ↑ همان، ص269- 261
- ↑ همان، ص280- 270
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.