قلمرو دین و گستره شریعت
قلمرو دین و گستره شریعت، مجموعه مباحث آیتالله علیرضا اعرافی (متولد 1338ش)، پژوهشگر و فقیه شیعی، با تحقیق و نگارش سید رضا روحانی راد است.
| قلمرو دین و گستره شریعت | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اعرافی، علیرضا (نويسنده) روحانی راد، رضا (گردآورنده) |
| ناشر | موسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1396ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - بررسی و شناخت - دین پژوهی - فقه - بررسی و شناخت - اجتهاد - طریقت و شریعت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب به بررسی و تبیین ابعاد و حدود دین و شریعت میپردازد و جامعیت اسلام در پاسخگویی به نیازهای فردی و اجتماعی انسان را مورد بحث و تحلیل قرار میدهد.
انگیزه نگارش
یکی از انگیزههای اصلی نگارش این کتاب، نیاز نظام اسلامی به پشتوانههای نظری قوی برای تصمیمگیری و اجرای صحیح بوده است. این اثر به دنبال پاسخگویی به مطالبات فزاینده و بیشمار جامعه بشری و شبهات و سؤالات مطرحشده پیرامون قلمرو و گستره دین، بهویژه در مقایسه با نظریههای غربی که نقش دین را محدود میکنند، است. هدف اصلی، تبیین و اثبات جامعیت و کمال دین و شریعت اسلامی در پاسخگویی به تمامی جنبههای زندگی انسان (سعادت دنیوی و اخروی) است[۱].
اهمیت کتاب
- این اثر بخشی از یک دوره پژوهش نظری جامع درباره نظام اسلامی است که بهمنظور فراهم آوردن پشتوانه تئوریک برای تحقق حداکثری دین در عرصههای مختلف حکومت، عدالت و جامعه نگاشته شده است.
- کتاب با تبیین دقیق حدود و گستره دین، به تمایز صحیح آن از قلمرو علم کمک کرده و انتظارات واقعی و صحیح از دین را برای انسانها مشخص میسازد.
- این پژوهش، مقدمه و پیشنیاز اساسی برای ایجاد و توسعه نظام، جامعه و تمدن عظیم اسلامی است؛ زیرا جامعیت دین را به اثبات میرساند.
ساختار
کتاب در سه بخش اصلی که هرکدام شامل فصول و گفتارهایی متعدد است، تنظیم شده و در پایان نیز شامل "پیوستها"، "کتابنامه" و "نمایهها" است.
سبک نگارش
- تحلیلی و استدلالی: نویسنده با رویکردی تحلیلی به بررسی مفاهیم و دیدگاهها میپردازد و مطالب را با استدلالهای عقلی و نقلی قوی پشتیبانی میکند.
- مستندسازی جامع: تمامی مباحث با استناد گسترده به آیات قرآن، روایات معصومین و اقوال بزرگان دین و اندیشمندان مختلف اسلامی و غربی ارائه شدهاند.
- دقت مفهومی: در بخشهای اولیه، به تعریف دقیق و تبیین جزیی مفاهیم کلیدی مانند "نیاز"، "انتظار"، "انسان"، "دین" و "شریعت" پرداخته شده تا از هرگونه ابهام و سوءتفاهم احتمالی جلوگیری شود.
- روشمند و ساختارمند: کتاب از یک ساختار منطقی و منظم پیروی میکند که شامل طرح مسئله، بررسی مبانی نظری، طرح و نقد دیدگاههای مختلف (حداقلی و حداکثری) و در نهایت ارائه نظریه مختار و ادله آن است.
- دفاعی و تبیینی: یکی از اهداف برجسته سبک نگارش، دفاع از جامعیت و کمال دین اسلام در برابر نظریههای محدودکننده نقش دین و تبیین گستره وسیع شریعت اسلامی در تمامی ابعاد زندگی بشر است.
گزارش محتوا
بخش اول (کلیات): این بخش با بیان مسئله اصلی کتاب آغاز میشود که حول محور «قلمرو و محدوده دین» و توانایی آن در پاسخگویی به نیازهای مختلف انسان در ابعاد دنیوی، اخروی، مادی، معنوی، فردی و اجتماعی میچرخد. سپس، به مبانی تصوری این بحث پرداخته شده و مفاهیم بنیادینی نظیر «نیاز و انتظار» (با تقسیمبندی به ذاتی و عرضی، صادق و کاذب)، «انسان» (از منظر مادی و معنوی و نیازهایش) و «دین» (با بررسی تعاریف لغوی و اصطلاحی و دیدگاههای غربی و اسلامی درباره آن) بهدقت تبیین میشوند. در ادامه، مفهوم «شریعت» و پیشینه تاریخی بحث قلمرو دین در دو بستر «سنت غربی» (با اشاره به قرون وسطی، رنسانس، عصر روشنگری، قرون نوزدهم و بیستم و پیامدهای آنها مانند سکولاریسم) و «سنت اسلامی» (با بررسی چالشهای دین با علم و دانش) مورد تحلیل قرار میگیرد. این بخش با اهمیتشناسی مسئله به پایان میرسد که چگونگی تعیین قلمرو دین و روشن شدن انتظارات از آن را برای ایجاد نظام اسلامی ضروری میداند[۲].
بخش دوم (دیدگاهها و ادله در قلمرو دین): این بخش به بررسی دو دیدگاه اصلی «حداقلی» و «حداکثری» در مورد قلمرو دین میپردازد. دیدگاه حداقلی که دین را به برخی نیازهای خاص انسان (مانند نیازهای روحی یا اخلاقی) محدود میسازد، همراه با ادله بروندینی (مانند تبیین نیاز بشر و تجربه عرفانی) و ادله دروندینی (مانند اخلاقی بودن دین یا محدود بودن وظایف انبیا) مورد نقد و بررسی قرار میگیرد. در مقابل، دیدگاه حداکثری که دین را برنامهای جامع برای سعادت فردی و اجتماعی انسان میداند، با ادله بروندینی (نیاز بشر به قانون، برهان حکمت) و ادله دروندینی (مانند آیات و روایات مربوط به کمال، جامعیت، خاتمیت و جهانشمولی دین) بهتفصیل تبیین و از آن دفاع میشود. در این بخش، بهطور مفصل به استدلالهای قرآنی و روایی برای اثبات جامعیت و کمال دین پرداخته و به شبهات مطرحشده پاسخ داده میشود[۳].
بخش سوم (قلمرو فقه یا شریعت): این بخش به احکام و قوانین عملی دین (فقه) و گستره آن میپردازد. ابتدا نظریه حداقلی بودن فقه بررسی میشود که معتقد است فقه محدود به مسائل عبادی یا فردی است و توانایی پاسخگویی به تمامی مسائل زندگی را ندارد. سپس، نظریه حداکثری بودن فقه با تأکید بر جامعیت و شمول آن در تمامی شئون زندگی انسان مطرح شده و دلایل آن ارائه میگردد. در ادامه، مفهوم «اصل مولوی و ارشادی» و ملاک آن تبیین میشود که معیاری برای تمایز بین احکام مولوی و ارشادی است. در نهایت، به بحث «اجتهاد»، مفهوم، پیشینه، مراحل تکامل و نقش آن در استنباط احکام شریعت و پویایی فقه پرداخته میشود[۴].
پیوستها: این بخش، شامل توضیحات تکمیلی و تفصیلی درباره مفاهیم و موضوعات مرتبط با بحث قلمرو دین و شریعت است که شامل مواردی چون اومانیسم، سکولاریسم، فقه اقتصاد، فقه سیاست، حکومت و حاکمیت، اهداف حکومت، توحید و بندگی، اجرای عدالت اجتماعی، مبارزه با طاغوت و استکبارستیزی، تربیت اسلامی و توسعه فرهنگی، اتحاد و انسجام اسلامی، الگودهی در سبک زندگی و شرایط حاکم اسلامی میباشد. این پیوستها به غنای مباحث کتاب افزوده و ارتباط تنگاتنگ این مفاهیم را با موضوع اصلی کتاب روشن میسازند[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.