رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی

رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی، تألیف احمد پاکتچی (متولد ۱۳۴۲ش) متخصص قرآن، مدیر قرآن دائرةالمعارف اسلامی متخصص علوم قرآن و حدیث و آزیتا افراشی (معاصر) عضو هیات علمی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و سرپرست پژوهشکده دانشنامه‌نگاری است. این کتاب به بررسی رویکردهای مختلف معناشناختی در مطالعات قرآنی می‌پردازد.

رویکردهای معناشناختی در مطالعات قرآنی
پدیدآوران	پاکتچی، احمد (نويسنده) اف‍راش‍ی‌، آزی‍ت‍ا (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1399ش
چاپ	1
موضوع	قرآن - واژه شناسی - Quran - Lexicology - قرآن - بررسی و شناخت - Quran – Surveys
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۸۲/۲/ر۷پ۲ ۱۳۹۹
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اهمیت کتاب

1. پُر کردن خلأ مطالعاتی: این کتاب با معرفی رویکردهای معناشناختی نوین، به پُر کردن خلأ موجود در مطالعات قرآنی ایران کمک می‌کند، زیرا دانش معناشناسی نوین در این حوزه کمتر موردتوجه قرار گرفته است.
2. ارائه ابزارهای نوین فهم قرآن: این اثر ابزارهای فکری و روش‌های جدیدی را برای فهم عمیق‌تر و جامع‌تر معانی قرآن ارائه می‌دهد که برای پژوهشگران قرآنی بسیار مفید است.
3. معرفی رویکردهای چندگانه: این کتاب رویکردهای مختلف معناشناختی شامل معناشناسی واژگانی، تاریخی، شناختی و فرهنگی را به‌صورت یکپارچه و کاربردی در مطالعات قرآنی معرفی و تبیین می‌کند.

ساختار

این کتاب شامل یک پیشگفتار، مقدمه، بخش کلیات و چهار فصل اصلی است که به ترتیب به معناشناسی واژگانی، معناشناسی تاریخی، معناشناسی شناختی و معناشناسی فرهنگی می‌پردازد و در انتها نیز شامل منابع و نمایه است.

سبک نگارش

1. پژوهشی و تحلیلی: سبک نگارش کتاب کاملاً پژوهشی و تحلیلی است و مفاهیم را به‌صورت دقیق و عمیق بررسی می‌کند.

1. روش‌مند و نظام‌مند: ارائه مطالب با یک ساختار منطقی و روش‌مند صورت‌گرفته است، به‌طوری که هر بخش بر پایه مبانی علمی استوار است.

1. استنادی گسترده: نویسندگان برای اثبات دیدگاه‌ها و ارائه توضیحات، به منابع متعدد و معتبر علمی ارجاع داده‌اند که نشان‌دهنده عمق تحقیق و اعتبار علمی اثر است ر.ک: متن کتاب، ص48- 45، 158</ref>.

1. کاربردی: تلاش بر این است که رویکردهای معناشناختی با مثال‌های قرآنی و نحوه کاربرد آن‌ها در مطالعات قرآنی توضیح داده شود.

1. جامع و توضیحی: مفاهیم پیچیده معناشناختی با توضیحات روشن و جزئیات کافی ارائه شده‌اند تا فهم مطالب برای مخاطبان تسهیل شود.

گزارش محتوا

پیشگفتار به ظهور دانش معناشناسی در عرصه علوم‌انسانی و نیاز به روش‌های نوین در مطالعات قرآنی اشاره می‌کند. نویسندگان تأکید می‌کنند که دانش معناشناختی در ایران طی دهه‌های متمادی دچار رکود بوده و این کتاب تلاشی برای رفع این خلأ و معرفی رویکردهای جدید معناشناختی به جامعه علمی است.

مقدمه به بررسی سیر تحول مطالعات معناشناختی در جهان اسلام می‌پردازد و چالش‌های موجود در فهم قرآن را مطرح می‌کند. این بخش ضرورت به‌کارگیری رویکردهای نوین معناشناختی را برای رسیدن به فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر معانی قرآنی توضیح می‌دهد و اهداف و ساختار کتاب را تشریح می‌کند. در قسمت کلیات، به تعریف مفاهیم بنیادین مرتبط با معناشناسی و مطالعات قرآنی می‌پردازد. مفاهیمی چون معنا، معناشناسی، مطالعات قرآنی و رویکردها، به‌ویژه در جغرافیای دانش معاصر، توضیح داده می‌شوند تا چارچوب مفهومی لازم برای درک مطالب فراهم آید.

فصل اول: معناشناسی واژگانی: این فصل به بررسی مفاهیم و رویکردهای مرتبط با معناشناسی واژگان می‌پردازد. مباحثی چون دلالت زبانی، رابطه میان داده، دانش و بافت، اقسام معنا، تعریف معنا، مؤلفه‌های معنایی و خود واژه به‌تفصیل شرح داده می‌شوند. همچنین، روابط واژگانی مانند هم‌آوایی، چندمعنایی، هم‌نامی، انواع تقابل‌ها و نشان‌داری و نیز روابط جزءواژگی و کل‌واژگی موردبررسی قرار می‌گیرند و مثال‌هایی از قرآن کریم برای هر یک ارائه می‌شود.

فصل دوم: معناشناسی تاریخی: این فصل به معناشناسی تاریخی اختصاص دارد و به مطالعه تحول زبان عربی و تاریخ معناشناسی می‌پردازد. دگرگونی‌های لفظی معنا، شامل گسترش معنایی، تخصیص معنایی، انتقال معنایی و دگرگونی در بار ارتباطی، با ذکر نمونه‌هایی از کاربردهای قرآنی، تحلیل می‌شوند. این بخش اهمیت درک تغییرات معنایی کلمات را در طول زمان برای فهم دقیق نصوص قرآنی نشان می‌دهد.

فصل سوم: معناشناسی شناختی: این فصل رویکردهای معناشناسی شناختی را معرفی می‌کند که بر پایه سازوکارهای ذهنی و ادراکی انسان استوار است. مباحث کلیدی این فصل شامل مقوله‌بندی و طرح‌واره‌های تصوری هستند که نحوه سازماندهی دانش و مفاهیم در ذهن انسان را توضیح می‌دهند. همچنین، استعاره مفهومی و استعاره مجازی به‌عنوان ابزارهایی برای تحلیل معانی در قرآن کریم بررسی می‌شوند.

فصل چهارم: معناشناسی فرهنگی است که روابط بین فرهنگ و معنا را مورد کاوش قرار می‌دهد. این بخش بر این ایده تأکید دارد که فهم معانی واژگان و نصوص، جدای از بافت فرهنگی ممکن نیست. مباحثی چون پیوندهای فرهنگی و طبقه‌بندی‌ها، فرهنگ و ارزش‌گذاری و نقش کارکردهای اجتماعی در شکل‌گیری معنا موردبررسی قرار می‌گیرند و نمونه‌هایی از قرآن برای روشن‌شدن این مفاهیم ارائه می‌شود.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.