هنر و معماری اسلامی (2) (1800-1250)
| هنر و معماری اسلامی (2) (1800-1250) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بلر، شیلا (نويسنده)
بلوم، جاناتان ام. (نویسنده) آژند، یعقوب (مترجم) |
| ناشر | فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ايران |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1388ش |
| چاپ | 3 |
| شابک | 978-964-459-696-4 |
| موضوع | معماری اسلامی - هنر اسلامی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ب8ﻫ9 1388 6260 N |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هنر و معماری اسلامی (۲) (۱۲۵۰-۱۸۰۰) ، نویسندگان: شیلا بلر (زاده 1948م) و جاناتان بلوم (زاده 1950م). تخصص نویسندگان تاریخ هنر و اساتید دانشگاههای آمریکایی در زمینه هنر و معماری اسلامی است. این کتاب به بررسی هنر و معماری اسلامی در بازه زمانی ۱2۵۰ تا ۱۸۰۰ میلادی میپردازد که دورهای مهم در تاریخ اسلام محسوب میشود.
انگیزه نگارش
هدف اصلی نویسندگان از تألیف این اثر، پر کردن خلأ موجود در منابع جامع و مستند در زمینه هنر و معماری اسلامی بین سالهای ۱۲۵۰ تا ۱۸۰۰ بوده است. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) نیز در راستای تقویت بنیههای پژوهشی در حوزه علوم انسانی و تأمین نیازهای تخصصی دانشگاهیان، همکاری مشترکی را با نویسندگان برای انتشار این کتاب آغاز کرده است. این کتاب به عنوان منبع درسی برای رشته باستانشناسی و کارشناسی ارشد هنر و معماری اسلامی در دانشگاهها تدوین شده است[۱].
اهمیت کتاب
این اثر به دلایل زیر از اهمیت ویژهای برخوردار است:
- جامعیت و پوشش زمانی- مکانی: این کتاب به طور گستردهای هنر و معماری اسلامی را در یک بازه زمانی طولانی (۱۲۵۰ تا ۱۸۰۰ میلادی) و در مناطق جغرافیایی وسیعی از اقیانوس اطلس و هند تا صحرای آفریقا و سیبری (اوراسیا) مورد بررسی قرار میدهد. این جامعیت، آن را به منبعی ارزشمند برای محققان و دانشجویان تبدیل کرده است.
- رویکرد تخصصی و آکادمیک: این کتاب فراتر از خلاصهگویی صرف، به تحلیل عمیق و ارائه جزئیات و بینشهای روشنگرانه درباره مفاهیم و سبکهای هنری میپردازد. این رویکرد، آن را برای استفاده در محیطهای دانشگاهی مناسب میسازد.
- استفاده گسترده از تصاویر و منابع مستند: کتاب با بیش از هزاران تصویر و نقشه غنی شده است. همچنین، مطالب آن با استناد به تحقیقات باستانشناسی، اسناد تاریخی و کاتالوگهای موزهها و نمایشگاهها، به صورت مستند و علمی ارائه شده است[۲].
ساختار
کتاب در قالب جلد دوم یک مجموعه (هنر و معماری اسلامی) منتشر شده است. این اثر شامل یک مقدمه و سپس در دو بخش اصلی سازماندهی شده است: بخش اول (دوره ۱۲۵۰-۱۵۰۰) و بخش دوم (دوره ۱۵۰۰-۱۸۰۰). هر بخش شامل چندین فصل است که به بررسی هنر و معماری مناطق مختلف جغرافیایی جهان اسلام در دورههای زمانی مشخص میپردازند و در پایان شامل کتابنامه و نمایه است.
سبک نگارش
- مستند و ارجاعدهی دقیق: نویسندگان تلاش کردهاند تا تمام مطالب با دقت به منابع اصلی تاریخی، فارسی، ترکی و اردو ارجاع داده شوند. هر مطلب با ذکر شماره صفحه منبع خود همراه است[۳].
- تحلیلی و تفسیری: کتاب تنها به توصیف آثار نمیپردازد، بلکه به تحلیل ویژگیها، مفاهیم و انگیزههای پشت خلق آثار میپردازد تا درک عمیقتری از موضوع ارائه دهد[۴].
- تصویرسازی غنی: کتاب حاوی تعداد زیادی تصویر، نقشه و نمودار است که مفاهیم و جزئیات معماری و هنری را به صورت بصری و گویا به خواننده منتقل میکند.
- سازماندهی منطقهای و زمانی: مطالب بر اساس تقسیمات جغرافیایی و دورههای زمانی (مانند دوره ایلخانان، تیموریان، صفویان) سازماندهی شدهاند که به خواننده کمک میکند تا سیر تحولات هنری را در هر منطقه دنبال کند[۵].
گزارش محتوا
بخش اول: دوره زمانی بین ۱۲۵۰ تا۱۵۰۰ را در یازده فصل زیر، مورد بحث قرار داده است: فصل اول: با اشاره به علاقه روزافزون پژوهشگران غربی و آمریکایی به هنر و معماری اسلامی آغاز میشود. این بخش توضیح میدهد که مطالعات پیشین اغلب جامع نبوده و این کتاب با هدف جبران این کمبود تألیف شده است. نویسندگان بر این نکته تأکید میکنند که هنر و معماری اسلامی یک جریان پیوسته و متحد بوده، اما در عین حال، تنوع منطقهای و زمانی قابل توجهی داشته است. مقدمه همچنین به چالشهای مطالعه این دوره، از جمله پراکندگی جغرافیایی و تنوع سلسلههای حاکم، اشاره میکند. بیش از ۱۰۰۰ تصویر و نقشه برای حمایت از متن در نظر گرفته شده است[۶].
فصل دوم: معماری ایران و آسیای میانه در زمان ایلخانان و جانشینان آنها این فصل با بررسی تأثیر حملات مغول و تأسیس سلسله ایلخانان در ایران و پیامدهای آن بر معماری آغاز میشود. توجه ویژهای به شهر سلطانیه و آرامگاه الجایتو شده است؛ جزئیات ساختار و تزئینات آجری و کاشیکاریهای آن توضیح داده شده است. این فصل همچنین به اقدامات غازان خان در تبریز، از جمله احداث مجموعههای عمومی شامل مسجد، مدرسه، دارالشفا، حمام و کتابخانه اشاره دارد. معماری مساجد بزرگی چون مسجد جامع اصفهان و محراب الجایتو در آن، همراه با نوآوریهایی در تزئینات و خطاطی، مورد بحث قرار گرفته است. اشاره میشود که سبکهای معماری و هنری ایلخانی تأثیر عمیقی بر دورههای بعدی در ایران و فراتر از آن گذاشتهاند[۷].
فصل سوم: هنرهای تزئینی ایران و آسیای میانه در زمان ایلخانان و جانشینان آنها این فصل به هنرهای تزئینی در دوره ایلخانی میپردازد، از جمله سفالگری، فلزکاری، جواهرسازی، کتابآرایی و نساجی. تأکید ویژهای بر رونق کتابآرایی، بهویژه نقاشی و خطاطی، در این دوره وجود دارد. نسخههای خطی نفیس مانند "جامع التواریخ" رشیدالدین فضلالله و "شاهنامه"های ایلخانی مورد بررسی قرار گرفتهاند که نشاندهنده ترکیب عناصر هنری ایرانی، چینی و حتی اروپایی هستند. تحولات در سفالگری، به ویژه تولید سفالهای زرینفام و آبی-سفید با کیفیت بالا و طرحهای پیچیده، از دیگر مباحث مهم این فصل است. در زمینه فلزکاری و نساجی نیز، استفاده از فلزات گرانبها و الگوهای پیچیده بررسی شده و نمونههای برجستهای از آثار این دوره معرفی میشوند[۸].
در سایر فصلها نیز به موضوعاتی همچون معماری ایران و آسیای میانه در زمان تیموریان و معصرانشان[۹]، هنرهای ایران و آسیای میانه در زمان تیموریان و معاصرانشان[۱۰]، معماری مصر در زمان ممالیک بحری[۱۱]، معماری مصر، سوریه و عربستان در زمان ممالک برجی[۱۲]، هنرهای مصر و سوریه در زمان ممالیک[۱۳]، معماری و هنرهای مغرب در زمان بنی حفصل، بنی مرین و بنی نصر[۱۴]، معماری و هنرهای آناتولی در زمان بیکها و عثمانیان نخستین[۱۵] و معماری و هنرهای هند در زمان سلطنتهای آن[۱۶]، پرداخته شده است.
بخش دوم: در فصول زیر، دوره زمانی بین 1500 تا 1800 را مورد بررسی قرار داده است: فصل دوازدهم: هنرهای تزئینی صفویان و جانشینان آنها: این فصل به تفصیل به هنرهای تزئینی دوره صفوی اختصاص دارد. کتابآرایی صفوی، با تأکید بر نقاشی و خطاطی، به عنوان یکی از برجستهترین هنرهای این دوره معرفی میشود. نسخههای خطی شاهنامه و خمسه نظامی، با نقاشیهای استادانهای که اغلب شامل صحنههای پر جنب و جوش و رنگهای غنی هستند، مورد تحلیل قرار میگیرند. همچنین، فرشبافی و نساجی، به ویژه قالیهای ابریشمی و پشمی با طرحهای پیچیده و رنگهای زنده، که از شهرت جهانی برخوردار بودند، بررسی میشوند. در این بخش، به نقش حمایتی پادشاهان صفوی، مانند شاه طهماسب و شاه عباس اول، در شکوفایی هنرها تأکید شده است. همچنین، به سفالگری و فلزکاری دوره صفوی و ویژگیهای منحصر به فرد آنها اشاره میشود[۱۷].
در سایر فصول این بخش نیز به موضوعاتی همچون معماری و هنرهای آسیای میانه در زمان ازبکان[۱۸]، معماری امپراتوری عثمانی پس از فتح قسطنطنیه[۱۹]، معماری و هنرهای مصر و شمال آفریقا[۲۰]، معماری هند دز زمان تیموریان[۲۱] و میراث هنر اسلامی در دوران جدید[۲۲] پرداخته شده است.
پانویس
- ↑ پیشگفتار ناشران، ص4
- ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه ده- شانزده
- ↑ ر.ک: پاورقی متن کتاب، ص18
- ↑ حرف اول، ص15
- ↑ درآمد، ص1
- ↑ متن کتاب، ص12- 1
- ↑ همان، ص29- 13
- ↑ همان، ص75- 47
- ↑ همان، ص91
- ↑ همان، ص137
- ↑ همان، ص179
- ↑ همان، ص216
- ↑ همان، ص241
- ↑ همان، ص298
- ↑ همان، ص341
- ↑ همان، ص387
- ↑ همان، ص427
- ↑ همان، ص515
- ↑ همان، ص548
- ↑ همان، ص656
- ↑ همان، ص694
- ↑ همان، ص793
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.