دائرة‌المعارف الحسینیة؛ ديوان القرن الحادي عشر

دائرة‌المعارف الحسینیة؛ ديوان القرن الحادي عشر، کتابی دو جلدی از مجموعه «دائرةالمعارف الحسينية»، تألیف محمدصادق محمد الکرباسی (متولد 1366ق، در کربلا)، پژوهشگر و نویسنده برجسته در مطالعات اسلامی است. این کتاب، مجموعه‌ای از اشعار قرن یازدهم هجری می‌باشد که به‌مناسبت وقایع مربوط به امام حسین(ع) و نهضت ایشان سروده شده ‌است.

دائرة المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمدصادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دیوان القرن الحادی عشر الهجری 8
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1428ق - 1430ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	ش.17 - 18 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

انگیزه نویسنده از تألیف این اثر، پر کردن خلأ موجود در کتابخانه‌ها برای محققان و خوانندگان شعر عربی قرن یازدهم هجری پیرامون امام حسین(ع)، بوده است. این اثر با هدف جمع‌آوری و تنظیم اشعار سروده‌شده درباره امام حسین(ع) و قیام ایشان تدوین شده است تا به‌عنوان مرجعی جامع و مفید در این زمینه عمل کند.

اهمیت کتاب

اهمیت این کتاب در چندین جنبه نهفته است: این اثر به‌عنوان یک "دیوان" از شعر قرن یازدهم هجری قمری، منبعی گران‌بها برای مطالعه ادبیات، تاریخ و فرهنگ آن دوره، به‌ویژه در زمینه شعر حسینی، محسوب می‌شود.

کتاب حاضر، بخش "سی‌وششم" از مجموعه جامع و گسترده "دائرةالمعارف الحسينية" است که نشان‌دهنده یک تلاش علمی عظیم برای مستندسازی و حفظ ابعاد مختلف حماسه حسینی است.

محتوای کتاب، فداکاری و ایستادگی امام حسین(ع) و یارانشان را در برابر ظلم و ستم، جاودانه می‌سازد و می‌تواند به‌عنوان "الگو و نمونه" (القدوة و الأسوة) برای انسان‌ها در مواجهه با مشکلات و فتنه‌ها عمل کند.

ساختار

این کتاب که به‌عنوان "سی‌وششمین جزء" از مجموعه کلی "دائرةالمعارف الحسينية" به چاپ رسیده، حاوی مقدمه‌ای مختصر از ناشر و مقدمه‌ای مفصل‌تر با عنوان «تمهید» از مؤلف است و مطالب آن، دربردارنده اشعاری است که بر اساس حرف آخر قافیه مرتب شده‌اند.

سبک نگارش

سبک نگارش این کتاب به شرح زیر است:

1. جامعیت و دقت: نویسنده تلاش کرده تا اشعار قرن یازدهم هجری قمری مرتبط با امام حسین(ع) را از منابع مختلف گردآوری کند.
2. پژوهشی و تحلیلی: مقدمه کتاب نه‌تنها به معرفی شاعران و اشعار می‌پردازد، بلکه به بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی و زبانی قرن یازدهم هجری قمری نیز اختصاص دارد.
3. فرهنگ‌شناسی و توضیح لغوی: کلمات و عباراتی که در قرن یازدهم هجری رایج بوده‌اند، اما اکنون معنای آن‌ها تغییر کرده یا کمتر استفاده می‌شوند، به‌دقت توضیح داده شده‌اند تا درک اشعار برای خواننده آسان‌تر شود.
4. استناد و ارجاع دقیق: هر شعر و قطعه ادبی همراه با ارجاعات دقیق به منابع اصلی خود و همچنین توضیحات و تفاسیر لازم ارائه شده است.
5. سازمان‌دهی موضوعی و قافیه‌ای: اشعار بر اساس قافیه خود دسته‌بندی شده‌اند و در هر بخش، تنوعی از موضوعات (مانند رثا، ولا، مدح و...) ارائه می‌شود.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، توضیح مختصری پیرامون موضوع کتاب ارائه شده و در تمهید، به بررسی جایگاه شعر حسینی در قرن یازدهم هجری قمری پرداخته شده است. نویسنده اشاره دارد که شعر این دوره باوجود رکود کلی در ادبیات، به دلیل توجه به حماسه حسینی و مبارزه با ظلم و ستم، همچنان فعال و پربار بوده است. تحولات سیاسی و اجتماعی قرن یازدهم، از جمله انتقال قدرت در عراق و ایران و تأثیر آن بر زبان و ادبیات (مانند نفوذ زبان فارسی)، نیز مورد بحث قرار گرفته است. در این بخش، دسته‌بندی موضوعی اشعار نیز ارائه شده است که شامل رثا (سوگ)، ولا (ولایت‌مداری)، مدح، توسل، توبه، حنین، اعتذار، شکر و هجا می‌شود. بیشترین سهم موضوعی به رثا اختصاص دارد که پنجاه‌وهفت درصد از اشعار را شامل می‌شود.

بخش‌های شعری بدنه اصلی کتاب مجموعه‌ای از اشعار قرن یازدهم هجری قمری را شامل می‌شود که عمدتاً به رثای امام حسین(ع) اختصاص دارند. این اشعار بر اساس حرف آخر قافیه (مثلاً "قافية الهمزة المكسورة")، مرتب شده‌اند.

نمونه‌ای از بخش‌های شعری و محتوای آن:

در بخش قافیه رای مفتوحه، قطعه‌ای با عنوان "هل المحرم" (آیا محرم است؟) وجود دارد که حس و حال حزن‌انگیز ماه محرم و یادآوری مصائب آن را به تصویر می‌کشد.

حواشی و پاورقی‌های مفصلی در انتهای هر شعر یا قطعه شعری ارائه شده است. این حواشی، شامل توضیحات لغوی برای کلمات دشوار یا اصطلاحات خاص، اطلاعات تاریخی یا ادبی مربوط به شاعر یا مناسبت سرایش شعر و ارجاعات به منابعی است که شعر از آن‌ها نقل شده است. این بخش‌ها نقش مهمی در تسهیل درک محتوای اشعار و غنی‌سازی اطلاعات خواننده ایفا می‌کنند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.