الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية

الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية، تألیف عبدالله بن صالح السماهیجی (۱۰۷۷–۱۱۳۵ق/۱۶۶۷–۱۷۲۳م)، عالم زاهد، عابد، پرهیزکار و مجتهد متمایل به اخباریون و کوشا در تألیف و تدریس، مجموعه‌ای از ادعیه و مناجات‌های منسوب به امیرالمؤمنین علی(ع) است که برای بهره‌مندی و پناه‌جویی مؤمنان در سختی‌ها و بلاها گردآوری شده است.

الصحيفة العلوية و التحفة المرتضوية
پدیدآوران	سماهیجی، عبدالله بن صالح (نويسنده) علی بن ابی طالب(ع)، امام اول (نویسنده) یوسف، اسماعیل (محقق)
عنوان‌های دیگر	ادعیه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام : الصحیفه العلویه ** الصحیفه العلویه
ناشر	مؤسسة البلاغ
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1409ق - 1988م
چاپ	2
شابک	‎-
موضوع	دعاها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ع‎‏75‎‏ ‎‏ص‎‏3 267/1 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

انگیزه مؤلف، اهدای مجموعه‌ای گران‌بها از ادعیه معصومین(ع) به برادران دینی خود، از اهل عبادت و اجتهاد، به امید آنکه خداوند در صحیفه حسنات وی مکتوب نماید و آن را ذخیره نجات وی قرار دهد، بوده است.

اهمیت کتاب

اهمیت کتاب را می‌توان در امور زیر، بررسی نمود:

1. جامعیت ادعیه: این کتاب، مجموعه‌ای گسترده از ادعیه و مناجات‌ها را گردآوری کرده که به امیرالمؤمنین علی(ع) و فرزندان معصوم وی منسوب است.
2. تأکید بر اصالت: مؤلف باوجود حذف اسناد، بر صحت روایات و استناد به کتب معتبر و اصول مسند تأکید دارد که این امر به اعتبار محتوای کتاب می‌افزاید.

ساختار

این کتاب، شامل یک مقدمه از گردآورنده، بخش‌هایی در ثنا و تعظیم خداوند، ذکر اسماء الحسنی، ادعیه متفرقه برای طلب مغفرت، پناه، مناجات و استخاره و همچنین بخش مفصلی از ادعیه روزانه برای هر روز از ماه قمری است.

سبک نگارش

مهم‌ترین ویژگی‌های سبک نگارش کتاب، عبارتند از:

1. انشایی و دعایی: محتوای اصلی کتاب به‌صورت ادعیه و مناجات است که اغلب با ستایش و ثنای خداوند آغاز می‌شود.
2. تنظیم موضوعی و روزانه: دعاها بر اساس موضوعات خاص (مانند استغفار و مناجات) یا برای هر روز از ماه، مرتب شده‌اند.
3. ایجاز در نقل: مؤلف به‌منظور جلوگیری از طولانی شدن کتاب، اسناد کامل روایات را حذف کرده و به شهرت و اعتبار منابع اصلی تکیه نموده است.

گزارش محتوا

گردآورنده در مقدمه کتاب، بیان می‌دارد که دعاهایی را که روایتشان نزد او صحیح و مورد تأیید بوده، با حذف اسناد جهت ایجاز و به اتکای شهرت آن‌ها از کتب معتبر و اصول مسند، گردآوری کرده است.

مطالب کتاب، در قالب عناوین متعدد و مختلفی عرضه شده است که از جمله آنها، عبارتند از:

1. ستایش و تعظیم خداوند: این قسمت از کتاب، به بیان عظمت و صفات بی‌کران الهی اختصاص دارد. دعاها و مناجات‌های این بخش، خداوند را به‌عنوان آفریننده و مدبر هستی می‌ستایند. در این مناجات‌ها به توحید ذات و صفات الهی اشاره شده و قدرت لایزال خداوند، از جمله در خلقت آسمان‌ها و زمین و تدبیر امور عالم، وصف می‌شود. این بخش، شامل جملاتی است که عظمت، احسان، قدرت و دانش بی‌حد خداوند را به تصویر می‌کشند.
2. ذکر اسماء الحسنی: در این قسمت، مؤلف به ذکر و توسل به نام‌های نیکوی خداوند (اسماء الحسنی) می‌پردازد. هر نام از نام‌های الهی، با دعایی خاص همراه شده که بیانگر جنبه‌ای از صفات و افعال خداوند است؛ از جمله رحمت واسعه، قدرت مطلق، حکمت بی‌پایان و مهربانی بی‌حد او. این بخش، شامل عباراتی است که مقام و جایگاه بی‌نظیر خداوند را توصیف می‌کند.
3. ادعیه متفرقه: این بخش، مجموعه‌ای از دعاهای متنوع را در بر می‌گیرد که برای نیازها و مقاصد مختلف زندگی مؤمنان کاربرد دارد. از جمله این دعاها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
   1. تضرع و طلب مغفرت: دعاهایی برای طلب بخشش گناهان و پناهندگی به درگاه الهی.
   2. طلب عفو: درخواست عفو و گذشت الهی از قصورات و خطاها.
   3. مناجات: دعاهای عارفانه و صمیمانه که در آن‌ها بنده با خداوند سخن می‌گوید و نیازهای خود را مطرح می‌کند.
   4. ادعیه ماه‌های خاص: دعاهایی که برای ایام خاصی از سال قمری، مانند نیمه رجب یا ماه شعبان، وارد شده‌اند.
   5. استخاره و دفع شر: دعاهایی برای طلب خیر در امور، پناهندگی از شیطان و دشمنان و دفع بلا.
   6. ادعیه صبح و شب: دعاهایی که برای تبرک آغاز و پایان روز توصیه شده‌اند.

بخش ادعیه یومیه، قسمت قابل توجهی از کتاب را تشکیل می‌دهد و به دعاهای ویژه هر روز از ماه قمری اختصاص دارد. از روز اول تا روز بیست‌ونهم و به‌تبع آن روز سی‌ام، برای هر روز دعاهایی تعیین شده است. این دعاها عموماً با حمد و ثنای الهی آغاز می‌شوند و سپس به ذکر صفات و افعال خداوند، تضرع و درخواست‌های خاص برای آن روز می‌پردازند. این ساختار، به مؤمن امکان می‌دهد تا در هر روز از ماه، با تمرکز بر مجموعه‌ای خاص از عبارات و مفاهیم، ارتباط معنوی خود را با پروردگار تعمیق بخشد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.