هفت باب بابا سیدنا
هفت باب بابا سیدنا منسوب به حسن صباح با تصحیح عزیزالله علیزاده، ظاهراً اولین کار شناختهشدۀ متعلق به ادبیات مذهب اسماعیلی فرقۀ الموت در ایران است. نسخی از آن جزء متعلقات اسماعیلیان بوده که در ماورای آمودریا یا بدخشان زندگی میکردند. در میان فرقههای بدخشانی این اثر با عنوان هفت باب بابا سیدنا یا کتاب هفت باب نوشتۀ بابا سیدنا شناخته شده است. عنوان بابا سیدنا فقط به حسن صباح اشاره دارد؛ کسی که بزرگترین سازماندهندۀ جنبش اسماعیلی در ایران بوده است.
| هفت باب بابا سیدنا | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسن صباح (نویسنده) علیزاده، عزیزالله (مصحح) |
| ناشر | فرهنگ روز |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 9ـ38ـ6330ـ600ـ978 |
| کد کنگره | BP ۲۱۵/ه۷ |
ساختار
کتاب در با مقدمه آغاز و در سه بخش تدوین شده است:
- بخش نخست در صفحات 66-7 شامل اوضاع سلسله اسماعیلیه
- بخش دوم در صفحات 116-67 شامل هفت باب
- بخش سوم در صفحات 176-117 شامل پيوستها
هفت باب بابا سيّدنا (مقدمه مصحح)
سلسله اسماعيليه
- اوضاع سلسله اسماعيليه 654ـ483 قمری
- اسامی فرقه
- اهداف مبارزه
- انگيزههای اجتماعی مبارزه
- اَشكال مبارزه
- ترورها
- اصول هفتگانه
- درجات هفتگانه
- سلسله مراتب هفتگانه
- انبياء اولوالعزم و امامان هفتگانه
- مراتب امام
- تأويلهای اسماعيلی
- چكيده باورها
- فرقههای اسماعيليه
- قلعههای اسماعيليه
- پايتخت و وسعت
- علل اقتدار
- علل انحطاط
- خداوندگاران سلسله اسماعيليه:
- حسنِ صبّاح 518ـ483 قمری
- كيا بزرگ اميد رودباری 532ـ518 قمری
- كيا محمد اول 557ـ532 قمری
- حسن دوم كورگيا 561ـ557 قمری
- خداوند نورالدين محمد دوم 607ـ561 قمری
- خداوند جلالالدين حسن سوم 618ـ607 قمری
- خداوند علاءالدين محمد سوم 653ـ618 قمری
- ركنالدين خورشا 654ـ653 قمری
- وقایعنگاری
- مشخصات عمومی خداوندگاران سلسله اسماعيليه
- منابع و مآخذ
هفت باب بابا سيّدنا:
- باب اوّل: در معنی آنكه خلق وَهم و پنداشتِ خود را به خدای می دارند.
- باب دويم: در معنی آنكه عزّوعلا به صورت خاص خود درين عالم ظهوری دارد كه مردم را بدين صورت عزيز كرده است.
- باب سيم: در معنی آنكه در دَورِه ما آن شخص مبارک كيست و در كجا نشيند و چه نام دارد.
- باب چهارم: در معنی بازنمودن عالم جسمانی و چگونگی آن
- باب پنجم: در معنی بازنمودن عالم روحانی و صفت اهل تضادّ و اهل تَرتُّب و اهل وحدت
- باب ششم: در معنی نظم كردن اين ديوان و حمد و ثنای خداوند لذكرِهِ السّجُودَ و التّسبيح غرض كلی خود اين باب است.
- باب هفتم: در معنی تاريخ و چگونگي احوال آن
پيوستها:
- نمايه عام: اسامی اشخاص و انساب، مكانهای جغرافيایی
- نمايه: اسماء الله
- نمايه: فرقهها
- نمايه: دژها و قلعهها
- نمايه: كتابها و رسالهها
- واژهنامه
- معرفی كتاب هفت باب بابا سيّدنا به انگلیسی
گزارش کتاب
سیدنا و بابا سیدنا نامی است که فداییان اسماعیلی به حسن بن علی بن محمد بن جعفر بن حسین بن محمد بن صباح حمیری میدهند. او در سال 483 با تأسیس سلسلۀ اسماعیلیه در الموت قزوین، بر منصب حکومت نشست و در 71 سالگی در شب چهارشنبه ششم ربیعالثانی 518 در قلعۀ الموت درگذشت. کتاب «هفت باب بابا سیدنا» منسوب به اوست. بهجز این اثر، سه کتاب در حوزۀ دین و مذهب با نامهای «روشنی روز و تاریکی شب»، رسالۀ «چهار فصل (فصول اربعه)» و رسالۀ «اکرام» و سه کتاب در علم هندسه با نام «الاشکال و المسائح»، «العمل بذات الحق» و «الکره» نیز به او منسوب است.
در این رساله، اولین چیزی که مشاهده میشود، آن است که ظاهراً اولین کار شناختهشدۀ متعلق به ادبیات مذهب اسماعیلی فرقۀ الموت در ایران است. نسخی از آن جزء متعلقات اسماعیلیان بوده که در ماورای آمودریا یا بدخشان زندگی میکردند. در میان فرقههای بدخشانی این اثر با عنوان هفت باب بابا سیدنا یا کتاب هفت باب نوشتۀ بابا سیدنا شناخته شده است. عنوان بابا سیدنا فقط به حسن صباح اشاره دارد؛ کسی که بزرگترین سازماندهندۀ جنبش اسماعیلی در ایران بوده است. در باب آخر این رساله بهروشنی ذکر شده که این اثر حدود سال 1200 میلادی یعنی حدود هشتاد سال بعد از مرگ حسن صباح نوشته شده است. بنابراین دلیل اصلی انتساب کتاب به او، صرفاً به سبب اشارات مکرر به ذکر نام سیدنا در این کتاب است.
این اثر لایق توجه است، نهتنها برای شناخت فرقۀ اسماعیلیه، بلکه به طور کلی برای بررسی زندگی معنوی ایرانیان. اگر این اثر به عنوان یک تصویر عریض در نظر گرفته شود، نمیتوان حقیقتی را که بر آن دلالت دارد، چون بالاترین آرمان صوفیگرایی فارسی در مورد معرفت یا بالاترین شناخت مذهبی و توحید یا تلفیق نابترین ایدۀ توحیدی، با فردیت و اختیار را نادیده گرفت.
ویژگی مهم دیگر این اثر، اشارههای متعدد و غیرمعمول به ادبیات اسماعیلی در دورۀ الموت است که احتمالاً تاکنون از بین رفته است. نویسنده نهتنها اشاره کرده بلکه گاهی حتی عبارت «فصول مبارک» یا بندهای مبارک را نقل قول کرده است؛ چنانکه اسماعیلیان فارسی قرون میانه معمولاً رسالات نویسندگان مهم مذهبی را مینامند. همچنین این رساله یکی از مهمترین بخشهای ادبیات مذهبی اسماعیلیان بدخشان کتاب «کلام پیر یعنی هفت باب» سیدنصیر را شکل میدهد. این اثر کمتر با سیدنصیر و ناصرخسرو سروکار دارد.
تصحیح این کتاب بر اساس دو نسه نوشته شده است: یکی رونوشتی در چترال و دیگری نسخهای که به جاجی موسی خان از پونا تعلق دارد. گفتنی است در این کتاب افزون بر تصحیح متن «هفت باب بابا سیدنا»، اهداف و انگیزهها و اشکال مبارزه، فهرست ترورشدگان، اصول و درجات و سلسلهمراتب و انبیاء و امامان هفتگانه، باورها و تأویلها، فرقهها و قلعهها، علل اقتدار و انحطاط و همچنین تاریخ خداوندگاران اسماعیلیه: حسن صباح، کیابزرگ امید رودباری، کیا محمد اول، حسن کورگیا، محمد دوم، حسن نومسلمان، محمد سوم و خورشا افزوده شده است. وقایعنگاری، نمایه و واژهنامه نیز ضمیمۀ این رساله شده است. [۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات