شرحی از تاریخ سغد
| شرحی از تاریخ سغد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | اسمیرنووا، اولگا ایوانوونا (نویسنده) ربنشه، لیلا (مترجم) |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 9ـ947ـ426ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
شرحی از تاریخ سغد تألیف اولگا ایوانوونا اسمیرنووا، ترجمه لیلا رُبنشه؛ سغدیانا بزرگترین و قدیمیترین واحۀ فرهنگی آسیای میانه است که در حوضۀ زرافشان و کشکه دریا واقع شده است. مطالعه و تحقیق این واحۀ فرهنگی از مدتها پیش وارد بستر کلی تاریخ آسیای میانه گردیده است. تحقیقات جدی دربارۀ تاریخ آسیای میانه بعد از الحاق ترکستان به آن سرزمین آغاز گردید.
ساختار
کتاب در سه فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
سغدیانا بزرگترین و قدیمیترین واحۀ فرهنگی آسیای میانه است که در حوضۀ زرافشان و کشکه دریا واقع شده است. مطالعه و تحقیق این واحۀ فرهنگی از مدتها پیش وارد بستر کلی تاریخ آسیای میانه گردیده است. تحقیقات جدی دربارۀ تاریخ آسیای میانه بعد از الحاق ترکستان به آن سرزمین آغاز گردید.
این کتاب روشنگر برخی مسائل تاریخ اجتماعی ـ اقتصادی سغد در اوایل سدههای میانه است. این کار بر پایۀ تحقیقات واژهشناختی مدارک تاریخی ذیل انجام شده است: مدارک داستانی، مدارک با مضامین و منشأهای مختلف، آثار کتیبهای و سرانجام سکههای آسیای میانه و به طور کلی سکههای سغدی. این اثر ادامۀ تحقیقات مؤلف در زمینۀ سکهشناسی و تاریخ سغد در اوایل سدههای میانه است که با سکهشناسی سغدی آغاز شد. در این کتاب متنهای سغدی با الفبای لاتینی رایج در جهان حرفنویسی شدهاند. تنها در برخی موارد اصطلاحات (از جمله عنوانها)، اسامی خاص و نامهای جغرافیایی با الفبای روسی و نزدیک به تلفظ اصلی آنها نوشته شده است. نامها و اصطلاحات و عنوانهای محلی چینی با حروف روسی و لاتینی آوانویسی و به گونهای ارائه شده که نزدیک به تلفظ آنان و قابل قبول باشد.
در جریان این پژوهش، از متون سغدی ترجمه شده از روی متنهایی با مضامین متفاوت (بودایی، مانوی و مسیحی) و متعلق به زمانهای مختلف استفاده شده است. در مواقعی که نیاز به تکمیل واژهای بوده در جریان کار تقاضای مدرک شده است. نویسنده خود را در این کار محق دانسته، زیرا بسیاری از متون اصیل ما ثابت نمودند که واژه به کار رفته در آنها، در زمان خودش، در زبان سغدی زنده بوده است.
تاریخ داخلی سغد، موضوع بزرگ و پیچیدهای است و تاکنون کمتر مورد تفحص و پژوهش قرار گرفته است. بدین سبب بدیهی است که در این کتاب مؤلف نمیتواند هدف خود را کاملاً به حل تمام مسائل مربوط به این موضوع معطوف سازد. توجه اصلی مؤلف در این کتاب معطوف به تفکیک مسائل مربوط به اقتصاد سغد و طبقهبندی اجتماعی قشر حاکم آن شده است. در فصل اصلی کتاب به تحقیق دربارۀ اصطلاح آزات به معنی «آزاد»، «جوانمرد» و کلمات مشتق از آن پرداخته شده است. کلمۀ آزات سغدی از جهت شناخت قشری از بزرگان و اشراف و همچنین به طور کلی به عنوان اصطلاحی برای درجهای اجتماعی مورد پژوهش قرار گرفته است. در این کتاب سعی شده اساس اقتصادی و منابع اصلی درآمد اشراف زمیندار را که از ملاکین بزرگ به شمار میآمدند و تحت عنوان «دیهگانان یا دهقانان» شهرت داشتند در سندی ویژه نشان داده شود. طبیعی است که همین مسئله منجر به پیدایش پرسشهایی دربارۀ انواع داراییهای مرتبط با زمین در سغد گردید. سؤالاتی که تاکنون هیچ کس به صورت ویژه به آن نپرداخته است.
متأسفانه درباره وضعیت صاحبان زمین اطلاعات بسیار اندکی به دست آمده است. منابع موجود در اینباره بسیار ناچیز است؛ با وجود این مدارکی مشخص هر چند کوتاه، از جامعۀ کشاورز یافته و دربارۀ قشر مهمی از اجتماع نظیر کدیورها نیز اطلاعاتی جمعآوری شده است. این کتاب قصد آن را ندارد که بگوید تاکنون کاری در این زمینه انجام نشده است؛ ولی کاملاً روشن است که قسمت اعظم اسناد موجود در ارتباط با کدیورها مورد استفاده قرار نگرفتهاند.
اطلاعاتی که ما در حین کار پیرامون اقتصاد سغد جمعآوری نمودیم بسیار اساسی هستند؛ زیرا بیانگر تجارت داخلی سغد، بازارها و گردش پول آنان است که ما تا همین اواخر تنها تصوری ضعیف دربارۀ آنها داشتیم. حاصل تحققات ما در این حوزه منتج به برتری مناسبات مختلف تجاری ـ پولی در سغد در طی سده هفتم میلادی، و به طور کلی دستیابی به اطلاعات کاملاً اساسی برای قضاوت درباره اقتصاد این مرز و بوم گردید. از این جهت، کاملاً روشن شد که عربها در زمان خود ب هیچوجه از نظر اقتصادی کشور عقبمانده نبودهاند.
دو مقطع از تاریخ سیاسی سغد که در این کتاب مورد پژوهش قرار گرفته شده است برای تاریخ داخلی و خارجی آن کاملاً اساسیاند: 1. انعقاد معاهدۀ سال 712 م سمرقند که دولت سغد از سوی اخشید (شاه) خود، وابستگی (واسالی) خویش به خلافت را از نظر حقوقی و حقیقی رسمیت داد. 2. جنبش سالهای 719ـ722 م که در تاریخ به نام دیواشتیچ، پادشاه سغد، ثبت شده و اولین کوشش سغدیان برای رهایی از سلطۀ عربها بوده است. بخش کوچکی از فصل آخر دربارۀ مسئله جذب عربها به سوی سغد است که علت آن در ارتباط با ساختار اجتماعی سغد شناخته شده است.
یکی از انگیزههای مهم برای لشکرکشیهای غارتگرانه عربها به آسیای میانه، از جمله سغد که به منتها درجه خود رسیده بود، کسب تعداد زیادتر برده بوده است. معاهدۀ آسیای میانه با عربها اساس میانه در سدههای 7ـ8 میلادی به پیوست آمده است. از روی این جداول میتوان دریافت که در دوران پرجوش و خروش اشغالگریهای عربها، تغییر وضعیت ظاهری اکثراً منجر به تغییر حکم آنان در مناطق متعلق به امیرنشینان میشد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات