محیط التواریخ
محیط التواریخ تألیف محمدامین بن میرزا محمدزمان بخاری، از جمله آثار تاریخی کمتر شناختهشدۀ مربوط به دورۀ امیرتیمور گورکانی و جانشینان او و خراسان بزرگ است. این کتاب با تصحیح و مقدمه مهرداد فلاحزاده، و فروغ حاشابیکی به چاپ رسیده است.
| محیط التواریخ | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بخاری، محمدامین بن میرزا محمدزمان (نویسنده)
فلاحزاده، مهرداد (مقدمهنویس) حاشابیکی، فروغ (مقدمهنویس) |
| ناشر | بازآفرین |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | 1402 |
| کد کنگره | |
گزارش کتاب
کتاب «محیط التواریخ» تألیف محمدامین بن میرزا محمدزمان بخاری، از جمله آثار تاریخی کمتر شناختهشدۀ مربوط به دورۀ امیرتیمور گورکانی و جانشینان او و خراسان بزرگ است. بر این اساس در دسترس قرارگرفتن این کتاب فرصت تازهای برای دریافت آگاهیهای جدید دربارۀ بخشی از تاریخ ایران فرهنگی و همچنین فرصت مغتنمی برای تاریخدانان و علاقهمندان به مسائل اجتماعی، هنری و فرهنگی این منطقۀ بزرگ تاریخی است که از رهگذر این کتاب میتوانند به بخشی از اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند.
این کتاب به دلیل اطلاعات ویژهای که دربارۀ تیموریان و بهویژه حکومت شیبانیان و اشترخانیان ارائه میدهد و نیز به دلیل سبک خاص نثر و شیوۀ تاریخنگاری و دستهبندی علمی در معرفی علما و عرفا و هنرمندان آن روزگار دارای اهمیت است. ازآنجاکه بخش بزرگی از این کتاب به شرح وقایع حوادث روزگار خاندان سبحانقلیخان حاکم بخارا و سمرقند اختصاص داده شده، «تاریخ سبحانقلیخان» نیز نامیده شده است.
این کتاب در سال 1110 قمری نگاشته شده و همچون اغلب کتب پیش از خود یک تاریخ عمومی با تمرکز بر دورۀ معاصر نویسنده است. تنها بخشی از باب نهم و تمام باب دهم این کتاب به دورۀ معاصر مؤلف و گزارش ویژۀ او دربارۀ عصر تیموری و شیبانی و چهار خان اول دورۀ اشترخانیان و آخرین خان بزرگ یعنی سبحانقلیخان اشترخانی مربوط میشود. بر همین اساس مصححان فقط به تصحیح باب نهم و دهم کتاب پرداختهاند.
باب نهم کتاب اشاره به روزگار صاحبقران امیرتیمور و جانشینان وی از خانان شیبانی و اشترخانی دارد؛ تاآنجاکه به برتختنشستن سبحانقلی بینجامد و سپس همۀ باب دهم ذکر حوادث روزگار این خان است، با ذکر تذکرهوار نام و گاه شیوۀ زندگی و احوال برخی اولیا و اکابر و علما و شعرای روزگار سبحانقلیخان. و اطلاعات ویژۀ همین دوره است که اهمیت و ارزش مطالعۀ این کتاب را بیشتر میکند؛ زیرا در کتب دیگر اطلاعات اندکی از این دوره موجود است.
بخشهایی از فهرست باب دهم کتاب برای نمونه به این ترتیب است: ذکر خواجگان عالیشأن و بزرگان رفیعنشان که حضرت ایشان را دیدهاند و ملاقات کردهاند؛ ذکر بعضی از خوشنویسان که در کتابخانه بودند؛ ذکر بعضی از نقاشان و مذهبان؛ در ذکر بیان لفظ تاریخ و معانی آن و ... .
متن کتاب دربرگیرندۀ اشعار فراوانی در قالب قطعه، مثنوی و مفردات از شاعران شناختهشده و گمنام است. برخی از این اشعار احتمالاً سرودۀ شاعران معاصر و اندکسرای روزگار مؤلف است و برخی از ابیات هم از خود نویسنده است. بیشتر اشعار در پیوند با موضوعات مورد بحث است و گاه باعث شده متن از یک تاریخنگاری صرف دور شود و به متنی ادبی نزدیکتر گردد.
مصححان این کتاب را بر اساس سه نسخۀ پاریس، تاشکند و سنپتربورگ تصحیح کردهاند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات