كنز الدقائق في الفقه الحنفي

کنز الدقایق (في الفقه الحنفي)
پدیدآوران	نسفی، عبدالله بن احمد (نويسنده) بکداش ، سائد (محقق)
ناشر	دار البشائر الإسلامیة
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1432ق - 2011م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ن۵ک۹ 172/3 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كنز الدّقائق في الفقه الحنفي، نوشته ابو البرکات عبدالله بن احمد نسَفی (710-620ق) است و یک دوره کوتاه و فشرده از فقه حنفی را در بر دارد. كنز الدّقائق، گزیده‌ای از کتاب دیگر نویسنده به نام «الوافي» است. سائد بکداش پژوهش کتاب را انجام داده است.

ابو البرکات از «المنظومة النسفية» برای نوشتن كنز الدّقائق بهره ‌گرفته است و مطالب کوتاه و فشرده کتابش را با دقتی شگرف، عبارت‌پردازی‌هایی نیکو و با فصاحت و روانی و رسایی واژگانی که در معانی مطلوب به‌‌کار رفته‌اند، سامان داده است. او پیش‌تر، کتاب «وافی» را نگاشته بود که حجمش از «کنز» بزرگ‌تر است. سپس، آن را در کنز با دقت بیشتری خلاصه کرد. نسَفی مفردات و واژه‌های خاص کتابش را از آثار متقن حنفی گردآوری نموده است. او چهل‌هزار مسئله را بدون درج هیچ‌گونه دلیلی بر آنها (جز در مواردی اندک) در باب‌های فقهی آورده و با درج نتیجه هر مسئله، آنچه را که جویندگان مذهب حنفی می‌خواهند، در اختیارشان ‌نهاده است. او بدین‌گونه، مسئله‌های عام‌البلوایی را که مردم به آن‌ها نیاز دارند، ارائه نموده و از آن‌هایی که به کار زندگی کمتر می‌آید، دوری ‌گزیده است.

نسَفی در سراسر کتاب به دیدگاه ابوحنیفه (به‌جز ده مورد) بسنده کرده است. برای همین، یک مقلد حنفی‌مذهب در كنز الدقائق، پراکندگی‌هایی را که میان دیدگاه ابوحنیفه و یارانش در آثاری همچون «مختصر قدوری» دیده می‌شود، نمی‌بیند و سرگشته نمی‌شود. روشن است که اختلاف دیدگاه‌های فقهی در کتاب‌های عالمان حنفی بسیار است و شناخت رأی برتر از میان آرای پیشوایان مذاهب اربعه ساده نیست. هرچند نویسنده به آرای ابوحنیفه بسنده کرده و دیدگاه‌های «ابویوسف»، «محمد» و دیگران را نیاورده است، گاهی به آرای مخالف ابوحنیفه نیز توجه و اعتماد کرده است و در ده مسئله، آرای آن دو تن و یا یکی از آنان را بر قول ابوحنیفه برتری داده است که این رجحان به‌حسَب اختلاف زمان و مکان و ضرورت و عامّ‌البَلوی‌ بودن آن است و به حجت و برهان ربطی ندارد‏.

نسَفی در نوشتار خود، همان رمزهایی را که در «الوافي» برای شناختن صاحبان آرای فقهی به‌کار برده است، در کنز نیز آورده است. رمزها عبارتند از «ح»: ابوحنیفه؛ «س»: ابویوسف؛ «م»: محمد؛ «ز»: زفر؛ «ف»: شافعی؛ «ک»: مالک؛ «و»: «روایتی از یارانمان» یا «قیاس مرجوح» و «ط»: اطلاقات. هرچند او در مقدمه‌اش آشکارا می‌گوید که در کتابش دشواری متن نیست، كنز الدقائق از کوتاه‌نویسی‌هایی است که فهم آن دشوار است، به‌ویژه، آنکه خواننده از دستیابی به مرادش در باب‌های «بیع، شرکات، مضاربه، رهن، غصب، ایمان» و مانند اینها به‌ سختی می‌افتد. همچنین نسفی گاهی رمزهایی را به‌کار برده است که به‌جز یاری جستن از خودش، گشوده نمی‌شود؛ نمونه این رمزگذاری‌ها در باب احکام آب‌ها چنین است: «و مسألة البئر: جحط». او با این عبارت‌پردازی، بدون توضیح بیشتری خواسته است بگوید: چنانچه آدم جُنب در آب چاه افتاد و خیس شد، پاکی او و آب چه حکمی دارد؟ نسفی از «جحط»، با حرف «ج»، به رأی ابوحنیفه، که هر دو را نجس می‌داند و با «ح»، به دیدگاه ابویوسف، که هر دو را در همان حالت سابقشان وامی‌نهد و با «ط»، به نظر محمد، که هر دو را پاک می‌داند، اشاره کرده است‏.

محقق برای آشکار شدن نص كنز الدقائق از شرح امام عینی بر آن به نام «رمز الحقائق»، که مهم‌ترین شرح‌ها است، بهره جسته است. سپس، از شرح «منلا مسکین» و حاشیه ابوالسعود، که از مهم‌ترین، گسترده‌ترین و نفیس‌ترین شرح‌ها است، سود جسته است. همچنین، نگاهی به «تبيين الحقائق»، «البحر الرائق»، «النهر الفائق»، «شرح الطائي» و «كشف الحقائق» افکنده است؛ هرچند که بیشتر آن‌ها خود از «عینی» و «طائی» سود جسته‌اند. محقق، شرح حالی از نسفی نوشته است و در آن ستایش‌های عالمان از او را، که در کتاب‌های تراجم یافت نمی‌شود، درج نموده است. همچنین، او بیان مفصلی در معرفی نوشتجات نسَفی و درآمدی بر اهمیت كنز الدقائق و روش نگارش او دارد‏.

محقق در پایان، نام 112 شرح بر «كنز الفوائد» را آورده و درباره آن‌ها کوتاه توضیح ‌داده است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق.