عبور از گفتمان
| عبور از گفتمان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | هاتفی، محمد (نویسنده) |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 2ـ630454ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
عبور از گفتمان تألیف محمد هاتفی؛ ادعای این کتاب آن است که با «وضعیت عبور از گفتمان» مواجه هستیم. ادعای «عبور از گفتمان» نظریه‌های گفتمانی چند دهۀ اخیر را هدف قرار می‌دهد. این کتاب نشان می‌دهد گفتمان امر ماهوی همیشگی نیست، بلکه در بقای خود مستلزم شرایط امکان است.
گزارش کتاب
این کتاب، با هدف و ادعای تبیین وضعیت فرهنگی و تحولات گفتمانی عصر پست‌مدرن در زیر لایه‌های متکثر شکل‌دهندۀ این وضعیت، با ابزار تحلیل متن طراحی و تدوین شده است. رویکرد نویسنده با دیدگاه معمول نامتعارف اما با دیدگاه روش‌شناختی متکثر متعارف می‌نماید. آنچه تحلیل شده متن است و از این‌رو چنین می‌نماید که صبغۀ پژوهش ذیل پژوهش هنر با نشانه‌معناشناسی و نقد ادبی تعریف شده و در نگاهی کلی‌تر، مطالعات فرهنگی به معنای مصطلح قلمداد می‌شود؛ اما از آنجا که ژرف‌ساخت معنا با ژرف‌ساخت تحولات اجتماعی، همسان تلقی شده، متن‌ها در تحلیلی کم‌وبیش پیچیده و به گونه‌ای تأویل شده‌اند که تحول عمقی لایه‌های فرهنگی و اجتماعی و .... در کل دورۀ پست‌مدرن را بازتاب دهند، دوره‌ای که هم اکنون در آن زیست می‌کنیم.
این کتاب ضمن اینکه روابط علی معلولی و نشانه‌های مربوط به سطوح مختلف این فرایندها را از درون متون بیرون می‌کشد و تحلیل می‌کند، نشان می‌دهد چه ترسیم آینده‌نگرانه‌ای می‌تواند از وضعیت‌ها ارائه دهد.
ادعای این کتاب آن است که با «وضعیت عبور از گفتمان» مواجه هستیم. ادعای «عبور از گفتمان» نظریه‌های گفتمانی چند دهۀ اخیر را هدف قرار می‌دهد. این کتاب نشان می‌دهد گفتمان امر ماهوی همیشگی نیست، بلکه در بقای خود مستلزم شرایط امکان است. شکل‌گیری «وضعیت شبه‌گفتمانی/ اشتباه گفتمانی» با مسلط کردن عناصر ضدگفتمانی، فضای گفتمان را مستحیل می‌سازد و ماهیت آن را از بین می‌برد. آنچه چنین فضایی را پیش کشیده، شرایطی است که جهان امروز را تجربه کرده است و این کتاب، سازوکار تحول و تطور این شرایط و آیندۀ احتمالی چنین وضعیتی را از طریق پرداخت متنی این شرایط مورد بررسی قرار داده است.
برخی نظریه‌ها، حوزۀ اجتماعی و برخی حوزۀ فرهنگی و برخی دیگر حوزۀ زیبایی‌شناسی متن مورد بررسی را پوشش می‌دهند. در مطالعات چندرسانه‌ای نظریه‌های دیگری نیز ناظر به مسائل مربوط به این بخش از پدیده مورد بررسی دخیل می‌شوند. محققی که پژوهش او در فضای بین این رشته‌ها می‌چرخد، باید نظریه‌های مختلفی را کنار هم قرار دهد و زاویۀ دید و روش مطلوب را بسازد. بنابراین لازم است ابتدا رویکردهای کلان و نیز نظریه‌های مشخص که این رویکرد و روش را پشتیبانی می‌کنند، معرفی شوند. در این کتاب، ابتدا رویکردهای کلان و تاریخی شکل‌دهندۀ رویکرد نشانه‌معناشناسی معرفی شده و در بخش دیگر نظریه‌پردازان و نظریه‌های مشخص و عمدۀ نشانه‌معناشناسی معرفی شده است.
پیش‌درآمد وضعیت عبور از گفتمان، یک وضعیت شبه‌گفتمانی است که بر اثر رشد تکنولوژی ظهور یافته است. برای تبیین این وضعیت، در بخش پایانی کتاب با انتخاب نمونه‌هایی از جعل عمیق به عنوان شدیدترین نمونه‌های شبه‌گفتمانی در عصر حاضر سازوکار این وضعیت را که خود نظریه‌ای خودبسنده در چارچوب دانش نشانه‌معناشناسی باید تلقی شود، تبیین شده است. جعل عمیق به کمک تغییر در صورت بیان نشانه ایجاد می‌شود. این شیوه نشان می‌دهد تغییرات صوری تا چه اندازه معرف وضعیت عصر حاضر هستند؛ اما از آنجا که کارکرد این تحول نشانه‌معناشناختی جانشینی دروغ به جای حقیقت است، انقلاب اصلی را در زیرساخت معنایی دنیایی نشانه‌ها رقم می‌زند. در واقع تمام سازوکارهای نشانه‌معناشناختی که وضعیت «شبه» یا «شبهه» را ایجاد می‌کنند، از فرایندهای صوری استفاده می‌کنند؛ از جمله شایعه نیز به لحاظ سازوکار نشانه‌معناشناختی در این زمره قرار می‌گیرد. از این‌رو در ادامۀ بررسی وضعیت جعل عمیق، نحوۀ شکل‌گیری وضعیت شبه گفتمانی و از بین رفتن ساختارهای مرجعبت گفتمانی در اثر شایعه نیز به اختصار بررسی شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات