رفاعی، احمد بن علی
| نام | رفاعی، احمد بن علی |
|---|---|
| نامهای دیگر | البرهان الموید
الرفاعی الکبیر بطائحی انصاری، ابوالعباس احمد مغربی شافعی، احمد بن علی |
| نام پدر | علی |
| متولد | 500 يا 512ق |
| محل تولد | قريه حسن (از توابع شهر واسط در عراق) |
| رحلت | 578 ق |
| اساتید | عبدالسميع حربونى |
| برخی آثار | حالة أهل الحقیقة مع الله تعالی و یلیه مفتاح البرکات |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03800AUTHORCODE |
احمد بن على بن احمد حسینی رفاعى (500 یا 502 - 578 ق)، كنيه‌اش ابوالعباس، معروف به ابن رفاعى، فقیه، شافعى، صوفی، عراقی، در قرن ششم و مؤسس طريقت رفاعيه و دارای لقبهای أبو العلمين، و شيخ الطرائق، و شيخ الكبير، و استاد الجماعة"
برخى تذكره‌ها او را عربى الاصل و از قبيله بنى رفاعه و برخى ديگر وى را مغربى الاصل معرفى كرده‌اند. نسب احمد از جانب پدر به امام موسى كاظم(ع) مى‌رسد و از طرف مادر، انصارى است.
ولادت
رفاعى در سال 500 يا 512 در قريه حسن (از توابع شهر واسط در عراق) به دنيا آمد.
تحصیلات
در كودكى، پدرش او را براى فراگيرى و حفظ قرآن به عبدالسميع حربونى سپرد. پس از درگذشت پدر رفاعى در 519، منصور بطائحى، دايى رفاعى، تربيت و كفالت او را بر عهده گرفت و او را به همراه خانواده‌اش به واسط برد، سپس وى را نزد ابوالفضل على واسطى، عارف و محدّث و از شيوخ شافعى و دايى ديگرش، ابوبكر واسطى، فرستاد تا به تحصيل بپردازد. علاوه بر اين، رفاعى از بندار بن بختيار واسطى، احمد بن عبداللّه آمدى واسطى، ابوغالب عبداللّه بن منصور، ابوالفتح محمد بن عبدالباقى و محمد بن عبدالسميع عباسى حديث شنيد.
برخى معتقدند رفاعى با عبدالقادر گيلانى ملاقات كرده و از شاگردان او بشمار مى‌رفته، اما خود رفاعى در مجلس سال 578 در سلسله مشايخ خويش از عبدالقادر نام نبرده است. رفاعى از ابوالفضل واسطى اجازه جامع در شريعت و طريقت دريافت كرد و از منصور بطائحى خرقه گرفت. منصور بطائحى، دائى رفاعى، شيخ يك انجمن دينى بود. او احمد رفاعى را مكلف كرد كه در روستاى ام‌عبيده بماند و به ارشاد مريدان بپردازد. پس از منصور، احمد رفاعى رهبرى آن انجمن را بر عهده گرفت و از آن پس، آن انجمن را رفاعيه ناميد. از ديگر اسامى طريقت رفاعيه، احمديه و بطائحيه است. ابن ملقن سلسله مشايخ طريقت احمد را به چند واسطه به شبلى و جنيد و سرى سقطى و مشايخ پيش از اينان مى‌رساند.
از شاگردان رفاعى مى‌توان به ابوالفتح واسطى، عبدالسلام قليبى و عبداللّه بلتاجى اشاره كرد. رفاعى نه فقط به ارشاد مريدانش، بلكه به ارشاد طبقات گوناگون، از جمله خليفه عصر خويش، المستنجد باللّه عباسى، نيز همت گماشت.
رفاعى از ائمه معصومين(ع) با احترام خاصى ياد كرده، چنان‌كه از حضرت على(ع) به امام جليل، از امام حسين(ع) به مظلوم شهيد و از امام رضا(ع) به امام اعظم و قبله اهل باطن ياد كرده و با ذكر برخى مصائب امام زين‌العابدين(ع) و امام موسى كاظم(ع)، آنها را صاحب مقام رضا معرفى كرده است.
احمد رفاعى با نظريه وحدت وجود به‌شدت مخالف بود و شطحيات عرفا را نوعى كفر تلقى مى‌كرد. وى مبالغه و بزرگ‌نمايى شخصيت مشايخ را تا آنجا كه آنها را معصوم انگاشته و واسطه بين خدا و بنده قرار دهند، مردود مى‌شمرد. اهتمام به شريعت از ويژگى‌هاى محورى طريقت رفاعيه بوده است. رفاعى كتاب و سنّت را دو ميزان مى‌دانست كه همه اقوال، افعال و احوال عارف بايد با آن سنجيده شود؛ ازاين‌رو، رفاعى هر گونه مخالفت با شريعت را كفر مى‌دانست.
وفات
رفاعى در 578ق، در ام‌عبيده درگذشت و چون فرزندى نداشت، برادرزاده‌هايش جانشين او شدند.
آثار
- الأحزاب الرفاعية؛
- الصراط المستقيم في تفسير معاني بسم اللّه الرحمن الرحيم؛
- حالة أهل الحقيقة مع اللّه؛
- المجالس الأحمدية؛
- الرواية؛
- شرح التنبيه في فروع الفقه الشافعي؛
- ديوان قصايد؛
- البهجة في الفقه؛
- تفسير سوره قدر؛
- السر المصون؛
- النظام الخاص لأهل الإختصاص؛
- حِكَم الرفاعي؛
- رحيق الكوثر من كلام الغوث؛
- البرهان؛
- الطريق إلى اللّه؛
- العقائد الرفاعية.
منابع مقاله
ر.ک.دانشنامه جهان اسلام، "رفاعی، احمد بن علی" نوشته عبداللّه صلواتى، ج20