مسند ابن الجعد
| مسند ابن الجعد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علی بن جعد (نویسنده) عبدالهادی، عبدالمهدی عبدالقادر (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | حدیث علی بن الجعد
حدیث الجعديات الأجزاء الجعديات الجعديات |
| ناشر | مکتبة الفلاح |
| مکان نشر | کويت - کويت |
| سال نشر | مجلد1: 1405ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مسند ابن الجعد مشتمل بر روایات ابوالحسن علی بن جعد بن عبید جوهری (متوفی 230ق) است که توسط شاگردش عبدالله بن محمد بن عبدالعزیز بغوی (214- 317ق) گردآوری شده است. عبد المهدی بن عبدالقادر بن عبدالهادی، تحقیق در این اثر را برای پایان‌نامه دکترای خود انتخاب و پس از دفاع منتشر کرده است. از این کتاب با نامهای «حديث علی بن الجعد» یا «حديث الجعديات» یا «الأجزاء الجعديات» و یا «الجعديات» نیز یاد شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه، سه باب و خاتمه است. مباحث باب اول در شش فصل و باب دوم در سه فصل مطرح شده است. متن کتاب در باب سوم جای گرفته و دو باب ابتدایی، اثر محقق کتاب است
گزارش محتوا
محقق اثر به جهت حفاظت از نصوص حدیثی و توضیح معانی و روشن نمودن آن‌ها، تحقیق و گردآوری مخطوطات را بر محققین لازم دانسته است؛ بنابراین به تحقیق مخطوطات سنت پرداخته است؛ چراکه اولین و مهمترین مرحله در بحث و تحقیق است. ادله متعددی بر اهمیت مخطوطات اقامه شده است؛ از جمله این‌که مخطوطات در معرض نابودی هستند چراکه نسخه آن‌ها محدود است و ممکن است تنها یک نسخه وجود داشته باشد. آگاهی بر نسخه خطی نیاز به تلاش فراوان در خود نسخه خطی برای شناخت آن و انتساب آن و سپس اطلاع از آن وجود دارد[۱].
محقق در مقدمه، تاریخ سنت در سه قرن اول را به‌اختصار با اشاره به مسئله کتابت سنت بیان کرده است. وی مسئله کتابت را با جمع بین نصوصی که ظاهرشان تعارض است مطرح کرده است؛ زیرا برخی از این نصوص مفید نهی از کتابت سنت و برخی دیگر مشوق کتابت سنت هستند و مشخص می‌شود که به جهت اختلافزمانی تعارضی در این موضوع وجود ندارد و زمان نهی همان زمان امر نیست بلکه نهی مقدم بر امر آمده است... همچنین در مقدمه دلایل انتخاب این موضوع و شیوه و روش تحقیق مطرح شده است[۲].
باب اول کتاب در شش فصل مطرح شده است. در فصل اول حوادث زمان ابن جعد از نواحی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی موردبحث قرار گرفته است؛ البته تمرکز بر فرهنگ بوده است؛ زیرا اساس و اوج مباحث ابن جعد در موضوعات فرهنگی است چنان‌که از سنت در این عصر، با ذکر مشهورترین علمای این روزگار، خبر می‌دهد[۳].
در فصول دوم تا ششم باب اول به ترتیب نسب و نسبت ابن جعد، دانش‌اندوزی و مشایخ او، شاگردانش، جایگاه علمی او و نقشش در علم حدیث، نظر ائمه جرحوتعدیل درباره او ذکر شده است[۴].
باب دوم در رابطه با مسند ابن جعد است که در سه فصل مطرح شده است. در فصل اول شرح‌حال عبدالله بن محمد بغوی شاگرد ابن جعد و مشایخ و شاگردان و آثار علمی او ذکر شده است. سپس دیدگاه علمای رجال در ثقه و صحیح الحدیث بودن او مطرح شده است[۵].
در فصل دوم این باب به مسند ابن جعد و این‌که بغوی این نام را برای کتاب انتخاب کرده اشاره شده است. در حقیقت نام کتاب علی بن جعد به او باز نمی‌گردد؛ چراکه او این کتاب را تألیف نکرد و بالطبع نامش نیز از او نیست. شاگردش ابوالقاسم بغوی این کتاب را از آنچه از ابن جعد و دیگران روایت کرد گردآوری نمود. بغوی پس‌ازآنکه کتاب را جمع کرد نامش را «حدیث علی بن الجعد الجوهری» گذاشت. این نام بر جلد هر جزء از اجزای کتاب نوشته شده: «الجزء... من حدیث علی بن الجعد» و همچنین در انتهای کتاب نوشته است: «آخر حدیث علی بن الجعد الجوهری». این دلیل قطعی است بر این‌که بغوی نام «حدیث ابن الجعد» را بر کتاب گذاشته است. این‌که اکنون اسم دیگری بر کتاب گذاشته شد تنها برای رعایت اختصار یا کامل بودن در اسم ابن الجعد است[۶].
تعداد مشایخ ابن جعد که بغوی احادیثش را از آن‌ها در مسند گردآورده شصت تن هستند که با تحقیق در آن معلوم می‌شود که بیشتر احادیث مسند از ثقات روایت شده است. قریب به نصف مسند (از شماره 60 تا 1809) از شعبة بن حجاج که در روایت بسیار سختگیر است نقل شده است[۷]. شعبة بن حجاج در برخورد با پدیده تدلیس و مدلسان سختگیری و شدت عمل زیادی بکار برد. در منابع مختلف عبارات شدیداللحنی به نقل از وی در مخالفت با تدلیس وارد شده است. به‌طور مثال وی تدلیس را «برادر کذب» یا «بدتر از زنا» می‌داند. علاوه بر این، در برخی از گزارشات رویکرد نقادانه و برخوردهای عملی وی با مدلسان گزارش شده است. از جمله آن‌ها، دو گزارشی است که در آن شعبه با نگاهی انتقادی به احادیث قتاده نگریسته است. شعبه با دقت در الفاظ تحملی که قتاده به هنگام نقل حدیث بکار برده است، روایات مدلس وی را از بقیه روایاتش تشخیص داده است[۸].
مسند ابن جعد مشتمل بر احادیث مرفوعه و فتاوی صحابه و تابعین و اخبار گروهی از روات و سیره آن‌هاست. البته احادیث مرفوعه ویژگی غالب بر آن است و احادیثی در این کتاب ذکر شده که در دیگر کتبی اهل سنت نیامده است. همچنین به اعتقاد محقق کتاب حدیث موضوع و ساختگی در این مسند وارد نشده است[۹].
در فصل سوم به چگونگی تحقیق کتاب با تبیین قواعد تحقیق در دو مکتب قرآن و سنت نبوی اشاره شده است. سپس نسخی که در تحقیق مسند ابن جعد مورداستفاده قرار گرفته معرفی شده است[۱۰].
در باب سوم کتاب، نص مسند ابن جعد ارائه شده است. در تصحیح نص، نسخ مختلف مقابله شده و هرگاه لازم بوده از کتب دیگر نیز استفاده شده است. یکی از نسخ، اصل قرار گرفته و اختلاف آن با نسخه‌های دیگر در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است[۱۱]. روایات ابن جعد به ترتیب راوی اول سند مرتب شده است که با مرویات شعبه و سفیان ثوری و عبدالرحمن مسعودی آغاز و به مرویات عبدالقدوس بن حبیب ختم شده است.
محقق اثر در خاتمه کتاب به نتایج بحث ذکر شده و برخی پیشنهادهایی که به هنگام آماده کردن رساله و تنظیم فهارس احادیث و آثار مسند و... به ذهنش رسیده اشاره کرده است[۱۲].
وضعیت کتاب
محقق کتاب از برخی تعابیر اختصاری در کتاب استفاده کرده که توضیح آن‌ها را در مقدمه در ضمن جدولی ارائه کرده است[۱۳].
فهارس آیات، احادیث و آثار مسند، رواتی که شرح‌حالشان در مسند ذکر شده، نتایج بحث و پیشنهادات محقق و فهرست موضوعات و منابع کتاب در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- لطفی، سید مهدی؛ معارف، مجید؛ «سیر تاریخی اصلاح تدلیس در حدیث»، پایگاه مجلات تخصصی نور: پژوهش دینی، زمستان 1384، شماره 12، صفحه 65 تا 82. لطفی، سید مهدی؛ معارف، مجید؛ «سیر تاریخی اصلاح تدلیس در حدیث»، پایگاه مجلات تخصصی نور: پژوهش دینی، زمستان 1384، شماره 12، صفحه 65 تا 82]].