شرح اشعار عربی هاتف اصفهانی
| شرح اشعار عربی هاتف اصفهانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمدی مزرعه‌شاهی، مجتبی (نویسنده)
هادیلو، بهمن (نویسنده) کریمی مزرعه‌شاه، مهناز (نویسنده) |
| ناشر | تفکر طلایی |
| مکان نشر | یزد |
| سال نشر | 1400 |
| چاپ | اول |
| شابک | 1ـ80ـ7208ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
شرح اشعار عربی هاتف اصفهانی تألیف مجتبی محمدی مزرعه‌شاهی، بهمن هادیلو، مهناز کریمی مزرعه‌شاه؛ مهم‌ترین اثر باقی‌مانده از هاتف اصفهانی، دیوان اشعار اوست. در دیوان اشعار او سه قصیده به زبان عربی به چشم می‌خورد. قصیدۀ نخست در مدح میرزا محمدنصیر اصفهانی است. قصیدۀ دوم در غزل است و قصیدۀ سوم را در مدح پیامبر اکرم (ص) سروده است. در این کتاب به شرح و ترجمۀ این سه قصیده پرداخته شده است.
ساختار
کتاب در دو فصل به نگارش درآمده است.
گزارش کتاب
سیداحمد حسینی متخلص به هاتف از شعرای نامی ایران در عهد افشاریه و زندیه است. اصل خاندان او از اهل اردوباد آذربایجان بوده که در زمان پادشاهان صفوی از آن دیار به اصفهان مهاجرت کرده و در این شهر ساکن شده‌اند. تولد هاتف در نیمۀ اول قرن دوازدهم اتفاق افتاده و در زادگاهش اصفهان به تحصیل ریاضی و حکمت و طب پرداخته و گویا در این فنون از محضر میرزا محمدنصیر اصفهانی استفاده کرده و در شعر نیز مشتاق را راهنما و استاد خود اختیار نموده است. هاتف شاعری را از جوانی آغاز کرد و در طول زندگی آرام خود از مدح شاهان و روی‌آوردن به دربار سلاطین خودداری کرد و بیشتر به مطالعه و حکمت و عرفان مشغول بود. وی به سال 1198 هـ.ق درگذشت.
هاتف اصفهانی شاعری توانا و مسلط به زبان و ادب فارسی بود. وی از سبک شعرای متقدم ایران به‌ویژه حافظ و سعدی پیروی می‌کرد و طبع خود را در سرایش تمامی قالب‌های شعری اعم از غزل، قطعه، قصیده، رباعی و ترجیع‌بند آزمود. شهرت عمدۀ او به سبب شاهکار بزرگ ادبی او (ترجیع‌بند عرفانی) است که در آن هم از حیث ترکیب الفاظ و هم از حیث توصیف معانی داد سخن داده است. وی مرثیه‌های زیبایی نیز با استفاده از ماده‌تاریخ در مرگ بزرگان و دوستان خود سرود که این اشعار از ارزش بالایی برخوردارند.
هاتف جزء شاعران پارسی‌گویی است که به زبان و ادبیات عرب نیز تسلط داشته و افزون بر آن، آشنایی او با قرآن کریم و زبان قرآن سبب شده تا در این راه توفیق خاصی بیابد. او دواوین و اشعار شاعران عرب از دورۀ جاهلی تا زمان خود را از نظر گذرانده و با درنظرداشتن آنها در ذهن خود، به تقلید از سبک و سیاق معروف‌ترین شاعران عرب قصاید زیبایی را سروده است. او قصاید عربی خود را نیز به شیوۀ خاص تقلید خود سروده، به طوری که در سرودن آنها در هر موضوع بهترین شاهکارهای قصاید عربی را پیش چشم داشته و ترکیبات لغوی، توصیفات و تشبیهات را به تقلید و تحت تأثیر مستقیم آنها به کار برده است؛ اما همانند قصاید فارسی در سرودن آنها از ذوق و قریحۀ ذاتی خود نیز بهره گرفته و این الگوبرداری از شیوه و سبک و سیاق قصیده‌های مشهور عرب، نه‌تنها به تقلیدی صرف و تهی تبدیل نشده، بلکه موجبات زیبایی و تعالی آنها را فراهم کرده است.
مهم‌ترین اثر باقی‌مانده از هاتف اصفهانی، دیوان اشعار اوست. در دیوان اشعار او سه قصیده به زبان عربی به چشم می‌خورد. قصیدۀ نخست در مدح میرزا محمدنصیر اصفهانی است. قصیدۀ دوم در غزل است و قصیدۀ سوم را در مدح پیامبر اکرم (ص) سروده است. در این کتاب به شرح و ترجمۀ این سه قصیده پرداخته شده است. شیوۀ کار بدین صورت است که ابتدا هر بیت به صورت اعراب‌گذاری‌شده ذکر گردیده، سپس نکات بلاغی و صرفی و نحوی آن بیت مورد بررسی قرار گرفته و در پایان به ترجمۀ واژگان دشوار و ترجمۀ بیت پرداخته شده است.
این سه قصیده در مجموع دارای 122 بیت است. قصیدۀ اول را در ستایش و پاسداشت استاد خود میرزا محمدنصیر اصفهانی سروده و به خدمت او فرستاده که در سراسر آن با مضامینی عاشقانه و تغزلانه به بیان عشق خود نسبت به او و غم و اندوه از فراق او پرداخته است. قصیدۀ دوم نیز قصیده‌ای کاملاً عاشقانه و غزل‌وارانه است که در آن به سبک و سیاق شاعران دورۀ جاهلی و صدر اسلام توجه مستقیم داشته است. ترکیبات لغوی، توصیفات و تشبیهاتی که هاتف در این قصیده به کار برده را می‌توان با اندکی تفاوت در شعر شاعرانی چون امرؤالقیس، طرفة بن العبد، عنترة بن شداد، کعب بن زهیر، عمر بن ابی ربیعه، حسان بن ثابث و اعشی به وفور مشاهده کرد. ولی در این قصیده تأثیر مستقیم او از قصیدۀ «عمر بن ابی ربیعه» شاعر بزرگ غزل‌سرای عرب صورت گرفته است. هاتف قصیدۀ سوم خود را در مدح حضرت رسول اکرم (ص) و اهل بیت (ع) در استقبال از قصیدۀ مشهور «بوصیری» یعنی «البردة» سروده است. گویی در سرودن آن همه جا قصیدۀ بوصیری را پیش روی خود داشته و از ترکیبات شعری و واژه‌های او بهرۀ فراوانی برده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات