ابن خصیب، احمد بن اسماعیل
| ابن خصیب، احمد بن اسماعیل | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن خَصیب، ابوعلى احمد بن اسماعیل بن خصیب انباری بصری |
| نام‌های دیگر | خصیبى، احمد بن خصیب بصری |
| لقب | نطّاحه |
| نام پدر | اسماعیل بن خصیب |
| رحلت | ح 290ق |
| منصب | کتابت |
| اطلاعات علمی | |
| مشایخ | احمد بن ابى‌الاصْبَغ، ابوسهل رازی، سعد بن یعقوب نصرانى |
| معاصرین | ابن معتز |
| شاگردان | ابن معتز، صولى |
| برخی آثار | دیوان‌الرسائل، الطبیخ، طبقات الكتّاب |
ابن خَصیب، ابوعلى احمد بن اسماعیل بن خصیب انباری بصری (د ح 290ق/903م)، شاعر و راوی ادب عربى ملقّب به نطّاحة.
خاندان ابن خصیب از شهر انبار برخاسته بودند، اما جدّ او ابونصر خصیب بن عبدالحمید والى مصر شده بود و ابونواس در یكى از مدایحى كه برای وی سروده به نژاد «عجمى» او اشاره كرده است. ابن معتز (د 296ق/909م) كه خود از معاصران ابن خصیب بوده و با وی مكاتبه داشته، دوبار از وی یاد كرده است، یك‌بار با عنوان خصیبى و دیگربار به نام احمد بن خصیب بصری. ابن خصیب از كاتبان پیشگام در فن‌ّ بلاغت و به‌ویژه اخوانیات بود و نقطه‌گذاری حروف و اعراب گذاری كلمات كتاب الحدود فرّاء (ه م) را - كه خود در یكى از اشعارش از آن با افتخار یاد كرده است - مى‌توان دلیلى بر وسعت دانش وی انگاشت.
مناصب
او در آغاز به طاهریان پیوست و نخست كتابت محمد بن عبدالله بن طاهر (209-253ق/824 -867م) و سپس كتابت برادرش عبیدالله را به عهده گرفت. در یكى از نسخه‌های الفهرست، عبارت «كاتب عُبیدالله و قبله لمحمد» ظاهراً تحریف شده و به صورت «وقتله محمد» درآمده است. به استناد همین عبارت است كه برخى از متأخران پنداشته‌اند وی به دست محمد كشته شده است و توجه نداشته‌اند كه ابن خصیب بعد از آن هم نزد عبیدالله كتابت كرده است.
مشایخ، شاگردان
ابن خصیب، اخبار ادب عربى را از كسانى مانند احمد بن ابى‌الاصْبَغ، ابوسهل رازی، سعد بن یعقوب نصرانى، احمد بن حارث، بطین حمصى و حسن بن وهب روایت كرده است و از سوی دیگر، ابن معتز، صولى و گروهى دیگر از مشاهیر از وی روایت ادب كرده‌اند.
ویژگی‌ها
ابن خصیب كاتبى علامه، شاعری شعرشناس و ادیب شوخ‌طبع و بى‌پروا بود. برخى از شعرهای او و همچنین بخشى از نامه‌هایش در دست است. نقل نكته‌های ظریف یا برخى اشارات او درباره شیوه نوشتن و آداب و قواعد كتابت توسط صولى و یا اشاره به نظر وی درباره این‌كه قیافه ظاهری كاتب باید زیبنده مقام او باشد، توسط ابن عبدربه و ستایش وی از خط خوش، نشانه این است كه ادیبانى همچون صولى و توحیدی او را در فن كتابت صاحب نظر مى‌دانسته‌اند.
آثار
1. دیوان‌الرسائل، كه بنا به نوشته ابن ندیم، نزدیك به هزار برگ و شامل بهترین انواع نامه‌ها بوده است؛ 2. الطبیخ؛ 3. طبقات الكتّاب؛ 4. المجموع المنقول من‌الرّقاع، كه مجموعه دیده‌ها و شنیده‌های وی درباره بزرگان بوده است؛ 5. صفة النفس؛ 6. رسائله إلى إخوانه، كه گویا مجموعه اخوانیات و نامه‌های دوستانه او بوده است. ظاهراً همه این آثار از میان رفته است.
ابن خصیب مورد بحث را نباید با احمد ابن خصیب وزیر (ه م) اشتباه كرد.[۱]
پانویس
- ↑ جمشیدنژاد، غلامرضا، ج3، ص423-424
منابع مقاله
جمشیدنژاد، غلامرضا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.