بغیة السالک في أشرف المسالک

بغية السالك في أشرف المسالك، نوشته ابوعبدالله محمد بن محمد بن احمد ساحلی مالقی اندلسی (678-754ق)، است. این اثر در موضوع تصوف و عرفان است و توسط عبدالرحیم علمی تحقیق شده است.

بغیة السالک في أشرف المسالک
پدیدآوران	مالقی اندلسی‌، محمد بن‌ محمد (نويسنده) علمی، عبدالرحیم (محقق)
ناشر	المملکة المغربیة. وزارة الأوقاف و الشؤون الإسلامیة
مکان نشر	مغرب
سال نشر	1424ق - 2003م
چاپ	1
موضوع	تصوف - تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 - عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 - آداب طریقت
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	س2ب6 275/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نوشتار حاضر در احوال صوفیه به نگارش درآمده و به‌عنوان اثری که ویژگی‌های خطاب صوفی در غرب اسلامی و اندلس را در قرن هشتم به تصویر کشیده، شناخته شده است. برخی از این اثر با عنوان «بغية السالك‏ إلى أشرف المسالك‏ یاد کرده‌اند. محقق کتاب بر اساس برخی شواهد و قرائن، تاریخ نگارش آن را بین سال‌های 719 و 735ق، دانسته است.

این کتاب در حقیقت رویکرد فرقه صوفیه ساحلی را به نمایش گذاشته و منظومه فکری که فرقه یادشده بر مبنای آن شکل گرفته، بیان کرده است. نویسنده تلاش کرده تا کتاب زبان حال فرقه صوفیه ساحلی و تصویری حقیقی از مبانی اعتقادی آن باشد.

نویسنده در این اثر و در خلال تراجم برخی شخصیت‌های عارف و صوفی که سلوک را با قیود شریعت آمیخته‌اند، روش‌های تربیت صوفیانه را بر اساس اوصافی که شیخ می‌بایست در راستای تربیت افراد از آن برخوردار باشد، معین نموده است.

مطالب کتاب، در یک مقدمه، شش باب و یک خاتمه تنظیم شده است. نویسنده در مقدمه سخن خود را با ادبیاتی آهنگین به سبک نویسندگان قرن هشتم آغاز کرده و در ضمن آن به دلایل تألیف، نام‌گذاری، روش و توضیحاتی پیرامون ابواب کتاب پرداخته است. باب اول کتاب، به «ذکر» و بیان ارزش و اعتبار آن از منظر عوام و خواص اختصاص یافته است. وی در این باب با ذکر بسیاری از آیات قرآن و احادیث در موضوع «ذکر» به‌همراه مطرح نمودن برخی مسائل مرتبط با آن، به تحلیل مفهوم «ذکر» از جنبه ظاهری و باطنی پرداخته است. وی همچنین برخی مفاهیم، مانند: نفس، قلب، روح، سر، باطن و... را که در مباحث کتاب به‌کار رفته، به شکلی دقیق مشخص نموده است. در باب دوم، از مقام «اسلام» سخن به میان آمده است و نخست به معنای لغوی اسلام و وجه تسمیه این مقام پرداخته شده و در ادامه به منازل آن که عبارت از توبه، استقامت و تقوا است، اشاره شده است.

باب سوم، به مقام «ایمان» اختصاص یافته و منازل سه‌گانه آن (اخلاص، صدق و طمأنینه) بیان شده است. باب چهارم، درباره مقام «احسان» و مشتمل بر منازل سه‌گانه مراقبت، مشاهده و معرفت است.

در باب پنجم، به کراماتی که به اعتبار منازل مقامات یادشده برای سالک حاصل می‌شود، پرداخته شده است. باب ششم، کتاب حاوی مطالب و فوائد مختلف است که نویسنده آنها را برای مرید در مسیر سلوک سودمند دانسته است. نویسنده مطالب یادشده را به‌صورت ملحق و در شش فصل آورده است.

محقق مقدمه‌ای تفصیلی را پیرامون کتاب، شرح حال نویسنده و فرقه صوفیه ساحلی و مطالب مرتبط دیگر آورده است. وی با جمع آوری نسخ مختلف این اثر و مقابله آنها، به تفاوت موجود در نسخ با متن نسخه منتخب، در پاورقی اشاره کرده و برای اتقان متن علاوه بر فرایند مقابله نسخه‌ها، در مواردی نیز به مصادری که نویسنده از آنها بهره برده، مراجعه نموده است. وی همچنین در مواردی اغلاط لغوی و املایی را که ناشی از سهو ناسخ یا شکل خطی که امروز غیر مرسوم است، تصحیح نموده است. استخراج و مستندسازی احادیث و ارزش‌گذاری آنها، مستندسازی روایات و سخنان صحابه و تابعان و بزرگان صوفیه، معرفی برخی از شخصیت‌های نام‌برده‌شده در متن، بیان معنای برخی از واژگان دشوار و نامأنوس، توضیح برخی از اصطلاحات صوفیان و... در پاورقی، به‌اضافه ذکر فهرست‌های مختلف در پایان کتاب، از کارهای دیگر محقق بر روی اثر یادشده است.

محقق شماره صفحات کتاب بر اساس نسخه اصلی را در میان علامت II آورده است. وی عبارات اضافی بر متن اصلی یا متفات با آن را داخل [] قرار داده و تصحیح‌ها یا افزوده‌های خود را میان علامت <>آورده است. در مواردی که عبارت متن نیاز به تعلیق در پاورقی داشته، میان () ذکر کرده است. محقق همچنین رموزی را برای نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌های مختلف قرار داده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.