دفتر یادداشت‌های برادران کارامازوف
| دفتر یادداشت‌های برادران کارامازوف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | داستایفسکی، فیودور (نویسنده) حاجی‌محمدی، بهروز (مترجم) |
| ناشر | کتاب پارسه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1401 |
| شابک | 7ـ830ـ253ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
دفتر یادداشت‌های برادران کارامازوف تألیف فیودور داستایفسکی، ترجمه بهروز حاجی‌محمدی؛ این کتاب حاوی تمامی تراوشات ذهنی‌ای است که او حین نگارش رمان‌های سترگ‌اش به روی کاغذ آورده است: نوشته‌هایی مبهم، پریشان، پراکنده و سخت‌خوان، اینها دربردارندۀ طرح‌ها، الهامات، اندیشه‌های آنی و ژرف اوست که اطلاعات بسیار مفیدی را از سیر خلق شاهکارهایش به دست می‌دهد؛ احوال و کیفیت پدیدآمدن‌شان.
ساختار
این نوشته از دوازده کتاب تشکیل شده است.
گزارش کتاب
اثر اصیل ادبی مثل هر اثر هنری، چیزی فراتر از کاربرد استعداد و تکنیک است. هنر ناب به معنای واقعی کلمه، «عرق‌ریزی روح» است. این رنج ارجمند در تمام آثار واقعاً ادبی مشهود است و «برادران کارامازوف» مصداق بارزی از این تعریف و تعبیر است.
داستایفسکی بعد از اتمام «برادران کارامازوف» به لیوبیموف ـ دستیار سردبیر مجلۀ روسکی وستنیک ـ اینگونه نوشت: «خب، این رمان تمام شد! سه سال آن را نوشتم و در دو سال منتشرش کردم ـ برای من لحظۀ مهمی است». نوشتن این رمان از نوامبر 1877 آغاز شد و داستایفسکی در «یادداشت‌های روزانۀ یک نویسنده» که در اکتبر 1877 منتشر شد، اعلام کرد چاپ آن را به دلیل کسالت، از ماه دسامبر به بعد، به تعویق خواهد انداخت. بنابراین در صورت اشتغال فعالانۀ او به نگارش «برادران کارامازوف» این کار حتماً در مارحل بسیار مقدماتی بوده است. در این رمان به‌ندرت یک تیپ شخصیت، موقعیت، تکنیک، شیوه یا مفهومی هست که داستایفسکی قبلاً از آن سود نبرده باشد. عصیان متافیزیکی ایوان در شخصیت کیریلف ایپولیت و حتی در مرد زیرزمینی وجود دارد، دیدگاه شیگالی یوف در مورد مرتع دلگشای نوددرصدی مردم و حکومت ده‌درصدی، پیش‌نمون شخصیت «مفتش بزرگ» در «برادران کارامازوف» است و رونوشتی از طغیان مرد زیرزمینی علیه نهاد اجباری صعادت و شادمانی.
با وجود سهولت دریافت مفاهیم موردنظر داستایفسکی، این رمان به عنوان جهشی بلند و شگفت‌انگیز، خواننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این رمان ترفیع مباحث پیشین است، نه خلاصۀ آنها؛ دگردیسی کامل است، نه تغییر شکل مباحث پیشین. تبیین این ویژگی، فراتر از آن چیزی است که معمولاً آن را «فن» می‌نامند، یعنی پالایش فرم و ساختار بیرونی.
«دفتر یادداشت‌های داستایفسکی» حاوی تمامی تراوشات ذهنی‌ای است که او حین نگارش رمان‌های سترگ‌اش به روی کاغذ آورده است: نوشته‌هایی مبهم، پریشان، پراکنده و سخت‌خوان، اما به قول جوزف فرانک ـ داستایفسکی‌پژوه شهیر ـ «اسنادی ضروری». اینها دربردارندۀ طرح‌ها، الهامات، اندیشه‌های آنی و ژرف اوست که اطلاعات بسیار مفیدی را از سیر خلق شاهکارهایش به دست می‌دهد؛ احوال و کیفیت پدیدآمدن‌شان.
این کتاب یادداشت‌های داستایفسکی بر «برادران کارامازوف» است که مترجم انگلیسی کتاب، ادوارد واسیولک در مقدمه اشاره کرده است. این اثر چنان‌که از عنوانش پیداست، صرفاً یادداشت‌هایی است که رمان نهایی متعاقباً با توجه به آنها نوشته شده است؛ بنابراین برخی تکرار‌ها، پراکندگی نسبی و بازگویی یک معنای واحد در شکل‌های متفاوت کاملاً طبیعی است. این یادداشت‌ها مثل تمام یادداشت‌هایی از این قبیل، اساساً و بیش از هر چیز سرخط‌هایی برای مراجعۀ بعدی خود نویسنده بوده است؛ نوعی نشانه‌گذاری برای بسط متعاقب مفاهیمی که صاعقه‌وار از ذهن نویسنده عبور می‌کند. دقیقاً همین ویژگی محل تأمل مخاطب کنونی این یادداشت‌هاست.
یادداشت‌های برادران کارامازوف، بذر و جستجو و کشف نیست. داستایفسکی از آنچه می‌نویسد، آگاه است؛ موضوع از قبل تثبیت شده است، هویت شخصیت‌های اصلی ثابت است و موقعیت دراماتیک اصلی روشن است. گفته‌های رمان و دفتر یادداشت‌ها عمدتاً یکی است. برخی از طرح‌های اولیۀ صحنه‌ها در دفتر یادداشت‌ها با نسخۀ نهایی، حتی از نظر زبان‌شناختی تقریباً یکسان است. تفاوت بین یادداشت‌ها و رمان، تفاوت بین عرضۀ طرح اولیه و تحقق یک اثر کامل است، تفاوت بین مفاهیم و تحقق دراماتیک مفاهیم.
از این یادداشت‌ها می‌توان مراحل و مراتبی را دریافت کرد در فرآیندش به تعبیر درست ویلیام فاکنر «عرق‌ریزی روح» نویسنده صورت می‌گیرد. بسیاری از عبارت‌ها، جمله‌ها و بندهای یادداشت‌ها مادۀ خام اولیه‌ای است که به شکل ویراسته، تکامل یافته و گاهی دیگرگون در رمان نهایی راه می‌یابد. در برخی از موارد، بخش یا حتی تمام یک یادداشت در رمان نهایی حذف می‌شود. به دلیل ایجاز مفرط یا نشانه‌گذاری‌های کاملاً شخصی، برخی از این یادداشت‌ها صرفاً دلالتی است برای بسط آتی در رمان نهایی. اما تمام این موارد بیانگر ذهنیتی خلاق است که از همان بدو امر با مصالح خام اثر کاملاً درگیر بوده است. به عبارت دیگر هیچ از هیچ زاید و هر گامی یقیناً بر زمینی متکی است. این حکم بر آثار اندیشه و از جمله هنر و ادبیات، حتی در انتزاعی‌ترین اشکال آنها صادق و جاری است. این درسی است که مخاطب از این یادداشت‌ها می‌آموزد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات