چهار رساله تاریخی و جغرافیایی قاجاریه
| چهار رساله تاریخی و جغرافیایی قاجاریه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آصف‌الدوله (نویسنده) صالحی ، کورش (مصحح) |
| ناشر | ندای تاریخ |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ |
| شابک | 2ـ64ـ8875ـ600ـ978 |
| کد کنگره | |
چهار رساله تاریخی و جغرافیایی قاجاریه تألیف آصف‌الدوله و دیگران، مصحح کورش صالحی؛ این کتاب دربرگیرندۀ سه گزارش مأموریت توسط آصف‌الدوله و یک سفرنامه ترجمه‌شده از شخصی با نام مستعار آنتوان مسیحی است.
گزارش کتاب
این کتاب دربرگیرندۀ سه گزارش مأموریت توسط آصف‌الدوله و یک سفرنامه ترجمه‌شده از شخصی با نام مستعار آنتوان مسیحی است.
در تحقیقات تاریخی بایسته است پژوهشگر قبل از آغاز به نوشتن و تحلیل موارد لازم، ابتدا تا بدان‌جا که میسر است تمامی منابع لازم را جستجو و مطالعه کند تا پس از آگاه‌شدن از تمامی ابعاد قابل دسترس پیرامون موضوع موردنظر به نوشتن، تحلیل و اظهارنظر بپردازد که در این میان با مراجعه به کتابچه‌ها می‌توان با مواردی مواجه شد که در دیگر منابع دست‌اول بدان‌ها اشاره‌ای نشده است. دیگر آنکه با علم به این موضوع که این قبیل کتابچه‌ها و رساله‌ها توسط افرادی درجۀ دو و سه نوشته شده‌اند و از آنجا که از نقطه‌نظر افرادی از این جنس و طبقه که به عبارتی طبقۀ حایل میان دستگاه دیوان‌سالاری و جامعه بوده‌اند، طرز برداشت و زاویۀ دید جدیدی در اختیار پژوهشگر قرار می‌گیرد. همچنین این قبیل نوشته‌ها می‌تواند کمک شایان توجهی به تحقیقات تاریخ اجتماعی نماید. نیز با توجه به حضور شخص نویسندۀ این قبیل آثار در محل وقوع حوادث و وقایع مهم تاریخی هستیم.
عنوان «سفرنامۀ هرات و مأموریت آصف‌الدوله» از مؤلفی ناشناخته، در کتابخانۀ مجلس نگه‌داری می‌شود. خط نسخه چنان‌که در فهرست‌نویسی آمده و از بررسی نسخه پیداست، به دو خط نوشته شده و خط رسالۀ سوم پخته است و رکابه‌نویسی هم دارد. این رساله دربارۀ سه تن از رجال مهم سلسلۀ قاجاریه به نام‌های سلیمان‌خان معروف به خان‌خانان، غلامحسین‌خان سپهدار و چراغعلی‌خان زنگنه ملقب به سراج‌الملک است. چراغعلی‌خان زنگنه ملقب به سراج‌الملک و از بزرگان طایفۀ زنگنه و رجال دربار دورۀ ناصرالدین شاه بود که در برخی منابع از وی با نام چراغعلی‌خان زنگنه و کلهر یاد شده است. وی در سال 1259 به همراه امیرکبیر برای تعیین حدود و ثغور مرزها به ارزنة الروم رهسپار شد. به همین سبب شاید در مورد نویسندۀ این کتابچه بتوان به سه فرضیه استناد کرد: شخص چراغعلی‌خان زنگنه نویسندۀ این رساله بوده باشد؛ دوم ملازم رکاب وی که در بیشتر مواقع وی را همراهی می‌کرده است، اقدام به نوشتن کرده است؛ سوم به دستور وی پیشکار خود که وظیفۀ امور نگارشی و اداری وی را بر عهده داشت، این رساله‌ها را نوشته است.
کتابچۀ دوم با عنوان «سفرنامۀ هرات» از مترجمی به نام آنتوان مسیحی است با ذکر این نکته که نام نویسنده در نسخه نیامده است. وی یکی از سیاحان انگلیسی است که در سال 1274 قمری از تهران به سوی هرات حرکت کرده بود؛ آخرین منزلی که وی نگاشته و در مورد آن صحبت کرده، مشهد و طرقبه است. این متن در سال 1284 قمری ترجمه شده و متن کنونی آن‌گونه که زنده‌یاد انوار می‌گوید پس از حذف زواید و حشویات و آنچه از نظر وی مفید و مناسب بوده، نوشته شده است و شاید به همین سبب مابقی متن از طرقبه تا به هرات امروز موجود نیست. این سیاح در سفر خود از تهران به سوی هرات از 23 منزل عبور کرده و به شرح موجزی از هر یک از منازل اکتفا کرده است. از همین حیث این سفرنامه با وجود کوتاهی و اختصار، دربرگیرندۀ نکاتی مهم از جمله آوردن نام برخی از قریه‌های کوچکی است که امروزه نامی از آنها موجود نیست در حد فاصل جغرافیای میان تهران تا مشهد است.[۱]
پانويس